ΑΠΡΙΛΙΟΣ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

Γύρω , γύρω όλοι , παιδιά ,

και στη μέση η Πασχαλιά !

Πάσχα κι η καρδιά του Απρίλη ,

φιληθείτε εχθροί και φίλοι .

«Δεύτε λάβετε φως» όλοι ,

Φως στο σπίτι , στο περβόλι .

Μαύρες κότες σοκολάτα ,

κόκκινα τ’ αυγά στα πιάτα .

Ζήτω τα βουνά κι οι κάμποι !

Φως στο φως ο ήλιος λάμπει .

Γύρω γύρω όλοι

και στη μέση η Πασχαλιά .

Ρένα Καρθαίου

Ο Απρίλιος, ή Απρίλης, ή Απρίλτς (Ποντιακά), είναι ο τέταρτος μήνας του έτους κατά το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό Hμερολόγιο, ο δεύτερος κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο, και ο δέκατος στο αττικό ημερολόγιο ο οποίος ονομάζονταν Μουνιχιών . Ο Απρίλιος περιλαμβάνει 30 ημέρες.

Η λέξη Απρίλιος ετοιμολογείται από το λατινικό Aprillis, από το ρήμα aperire, που σημαίνει «ανοίγω». Είναι ο μήνας κατά τον οποίο ο καιρός «ανοίγει» και έρχεται η Άνοιξη. 

Το 65 μ. Χ. ο Νέρων προσπάθησε, χωρίς επιτυχία, να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Νερώνιο (Neronius) ύστερα από μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του το 65 μ.Χ, αλλά η ονομασία αυτή δεν επικράτησε.

Στην Αρχαία Ρώμη ο μήνας ήταν αφιερωμένος σε δύο θεούς, την Αφροδίτη και τον Απόλλωνα. 

Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν:
· Tην 1η Απριλίου τα Βενεράλια (Veneralia), προς τιμήν της θεάς της αγάπης και της ομορφιάς Βένους, της Αφροδίτης των Αρχαίων Ελλήνων.

· Από τις 4 έως τις 10 Απριλίου τα Μεγαλήσια (Megalesia), προς τιμή της θεάς Κυβέλης, με μουσικούς και γυμνικούς αγώνες.

· Στις 21 Απριλίου τα Παλίλια (Palilia), ποιμενική γιορτή προς τιμή της θεάς Εστίας. Οι βοσκοί κρατούσαν κλαδιά δάφνης και ράντιζαν με νερό το έδαφος, ενώ άναβαν φωτιές με άχυρα και πηδούσαν τρεις φορές πάνω από αυτές για να εξαγνιστούν. Το έθιμο με τις φωτιές κρατά έως σήμερα.

· Στις 22 Απριλίου γιόρταζαν με κρασοκατανύξεις τα Βινάλια Πριόρα (Vinalia Prioria), δηλαδή τα Πρώτα Οινοφόρια.

· Στις 28 Απριλίου ξεκινούσαν τα Φλοράλια (Floralia), τα ρωμαϊκά Ανθεστήρια, προς τιμή της Flora, θεάς της βλάστησης και της άνοιξης.

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Μάρτιος αντιστοιχούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Ελαφηβολιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Μουνιχιώνα, ο οποίος έλαβε το όνομά του απ’ τη γιορτή της Μουνιχίας Αρτέμιδος. Το ιερό της θεάς βρισκόταν στον Πειραιά πάνω στο σημερινό λόφο του προφήτη Ηλία και σύμφωνα με την παράδοση είχε χτιστεί από τον μυθικό ήρωα Μούνιχο.

Το διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν τα:

· Γαλάξια, προς τιμή της Ρέας, με την προσφορά του Γαλαξία, ενός ποτού από γάλα και κρίθινο αλεύρι.

· Και μια γιορτή προς τιμή του θεού Έρωτα, «Μουνιχιώνος Τετράδι», δηλαδή στις 4 του μήνα Μουνιχιώνα.


ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΤΟΥ ΑΠΡΙΛΗ

Ο Απρίλης ονομάζεται στις διάφορες ντοπιολαλιές:
· Γρίλλης, δηλαδή γκρινιάρης, και Ξεροκοφινάς, γιατί συνήθως τελείωναν τα γεωργικά αποθέματα από τις προηγούμενες συγκομιδές, άδειαζαν τα κοφίνια κι άρχιζαν οι γκρίνιες στην οικογένεια.

· Τιναχτοκοφινίδης ή Τιναχτοκοφινίτης, επειδή τινάζονταν τα κοφίνια για να καθαριστούν.
· Αηγιωργίτης ή Αηγιωργάτης, λόγω της μεγάλης χριστιανικής εορτής του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου).
· Λαμπριάτης, λόγω του Ορθόδοξου Χριστιανικού Πάσχα ή Λαμπρής, που συμβαίνει συνήθως τον Απρίλιο.
· Τριανταφυλλάς, επειδή τον Απρίλιο ανθίζουν οι τριανταφυλλιές.
· Ανθομηνάς, γιατί φέρνει πολλά άνθη.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ

· Σπέρνουν ρεβίθια, φασόλια, κεχρί, καλαμπόκι, τεύτλα (από τα οποία παράγεται η ζάχαρη), πατάτες, βαμβάκι και καπνά (ανάλογα βέβαια την περιοχή).

· Θειαφίζουν τα αμπέλια.

· Κούρεμα προβάτων






Ο ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ 

Με την πρώτη μέρα του Απρίλη το πρώτο έθιμο: το πρωταπριλιάτικο ψέμα. Στην Ελλάδα τα αρχαίο αυτό έθιμοέφτασε μάλλον την εποχή των σταυροφοριών κι έχει τις ρίζες του στους αρχαίους Κέλτες. Επειδή τον Απρίλιο ο καιρός καλοσύνευε, οι Κέλτες συνήθιζαν να πηγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν φυσικά με άδεια χέρια κι έτσι κατέφευγαν σε ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια. 

Τον Μεσαίωνα, οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου, λόγω του Πάσχα. Το 1560 ή 1564 ο βασιλιάς Κάρολος Θ' μετέθεσε την αρχή του έτους από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου για να συμβαδίζει η χώρα του ημερολογιακά με τις άλλες χώρες. Η αλλαγή αυτή δημιούργησε προβλήματα στον λαό και αντιδράσεις. Όσοι, λοιπόν, από τους υπηκόους του βασιλιά αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλιά πρωτοχρονιά (1η Απριλίου), λέγοντάς τους περιπαικτικά ψέματα ή κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα.

Από τους Κέλτες και τους Γάλλους το έθιμο πέρασε σε όλο τον κόσμο. Στην αρχή ήταν έθιμο του αστικού κυρίως χώρου, αλλά αργότερα επεκτάθηκε και στον αγροτικό.

Η συνήθεια να λένε ψέματα δεν είναι άγνωστη στην Ελλάδα. Η Πρωταπριλιά και Πρωτομαρτιά, ως Πρωτοχρονιές τα παλαιότερα χρόνια, που ήταν μεταβατικές περίοδοι από το χειμώνα στην άνοιξη, είχαν συνδεθεί με τα ψέματα που λέγονταν για να στρέψουν την προσοχή του κακού. Σύμφωνα με το λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο, το ψέμα της Πρωταπριλιάς είναι «ένα σκόπιμο ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την αγροτική παραγωγή». 

Στη χώρα μας διαγωνίζονται για το ποιος θα πει το μεγαλύτερο ψέμα, όπως:

Έλα να πούμε ψέματα

ένα σακί γιομάτο.

Φόρτωσα ένα μπόντικα

σαράντα κολοκύθια

κι απάνου στα καπούλια του

ένα σακί ρεβύθια.

Παλαιότερα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, όποιος κατάφερνε αυτή τη μέρα να ξεγελάσει τους άλλους, θεωρείτο τυχερός για όλη τη χρονιά.

· Στη Σύμη τον Απρίλη ανάβουν φωτιές και πηδώντας λένε: «Έξω ψύλλοι και κοριοί και μεγάλοι ποντικοί» . 

· Στη Θράκη το πρωταπριλιάτικο νερό της βροχής θεωρείται ευεργετικό για τις «θερμές» (πυρετούς) . 

· Στην Κύπρο δεν απλώνουν ρούχα την 1η Πέμπτη του Απρίλη («πρωτόπεφτο»), ούτε βγάζουν έξω από το σπίτι εργαλεία, γιατί καταστρέφεται η καλή τύχη του σπιτιού, «αναθεμελιώνεται» .Την ημέρα αυτή δεν κάνει να σκάψει κάποιος, γιατί «σκάφτει το λάκκο του».

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΤΟΥ ΑΠΡΙΛΗ

ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΟΥ ΑΠΡΙΛΗ 

 Π Α Σ Χ Α 

Ο Απρίλης είναι ο κατ’ εξοχήν μήνας όπου γιορτάζεται το Πάσχα, αν και ορισμένες φορές το Ορθόδοξο Πάσχα μπορεί να γιορταστεί μέχρι και στις 8 Μαΐου (όπως έγινε το 1983).

Το Πάσχα έχει τις ρίζες του στην αρχαία Αίγυπτο, όπου γιορτάζονταν η εαρινή ισημερία, κι από εκεί πέρασε στους Εβραίους ως «Πεσάχ», σε ανάμνηση της Εξόδου τους από την αιχμαλωσία, και τέλος έφτασε και στους χριστιανούς αφού ταυτίστηκε με τον σταυρικό θάνατο του Ιησού Χριστού την περίοδο του Εβραϊκού Πάσχα, το οποίο γιορταζόταν κατά την ημέρα της πρώτης εαρινής πανσελήνου.

Στους πρώτους τρεις αιώνες της χριστιανοσύνης, όμως, οι διάφορες εκκλησίες γιόρταζαν την μεγάλη αυτή φεγγαρογιορτή σε διαφορετικές ημερομηνίες. Λόγω των διαφορών αυτών στον εορτασμό του Πάσχα από τις διάφορες εκκλησίες η Α’ Οικουμενική Σύνοδος, που συγκάλεσε ο Μέγας Κωνσταντίνος στη Νίκαια της Βιθυνίας, το 325 μ.Χ., αποφάσισε ότι: «Το Πάσχα θα πρέπει να εορτάζεται την Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης, κι αν η πανσέληνος συμβεί Κυριακή τότε να εορτάζεται την επομένη Κυριακή (για να μην συμπέσει με τον εορτασμό του Εβραϊκού Πάσχα).» Ο εορτασμός του Πάσχα λοιπόν συνδέθηκε άμεσα με την εαρινή ισημερία και την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης.

Πολλά, όμως, από τα σημερινά έθιμα της γιορτής αυτής

προέρχονται από την αρχαιότητα και τους γιορτασμούς των αρχαίων προς τιμήν του Άττι, του Διονύσου και του Άδωνι, που τελούνταν κι αυτές την Άνοιξη. Τα έθιμα αυτά της Λαμπρής περιλαμβάνουν τα κόκκινα αυγά, σύμβολο γονιμότητας και αναγέννησης, και τις κούνιες, έθιμο υγείας κι ευεξίας. Σε συνδυασμό με το Πάσχα έχουμε επίσης και τις εορτές της Κυριακής των Βαΐων, και την προηγούμενη ημέρα του Λαζάρου.

Την εβδομάδα, τέλος, της Διακαινησίμου, που ακολουθεί το Πάσχα και ονομάζεται «Ασπροβδόμαδο», οι γιορτασμοί της Λαμπρής συνεχίζονται με χορούς και τραγούδια σε ξωκλήσια και πλατείες.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ εδώ

Α Γ Ι Ο Σ      Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Σ 

«Το Μεγαλόκαστρο είχε γεμίσει ήλιο.

Πρώτοι τον δέχτηκαν οι μιναρέδες,

ύστερα ο γαλάζος τρούλος του Αϊ-Μηνά κι οι στέγες των σπιτιών,και σε λίγο κατέβηκε και κάθισε στα μουσκεμένα στενοσόκακα.

Οι κοπέλες άνοιγαν τα παράθυρα κι έμπαινε, κι οι γριές έβγαιναν στις αυλές να ζεσταθούν.

Έκαναν τον σταυρό τους, δόξαζαν το Θεό που πέρασε ο Μάρτης,

ο παλουκοκάφτης, που οχτρεύεται, ο θεοκατάρατος, τις γριές,και τώρα θα λιαστεί το κόκαλό τους.

Ας είναι καλά ο Απρίλης, ο Αϊ-Γιώργης.»

(«Ο Καπετάν Μιχάλης», Ν. Καζαντζάκης)

«Χλιαρό αεράκι φυσούσε, πετούσε χλόη το μυαλό μου, γέμιζε το σπλάχνο μου ανεμώνες` έρχουνταν η άνοιξη με τον αρραβωνιαστικό της, τον Αϊ- Γιώργη, καβάλα σε άσπρο άλογο…»

(«Αναφορά στον Γκρέκο», Ν. Καζαντζάκης)

 Το όνομα «Γεώργιος» είναι πνευματική μεταφορά από την

αγροτική μας ζωή και βγαίνει από το ουσιαστικό «γεώργιον», που σημαίνει κτήμα ή χωράφι καλλιεργούμενο (ή καλλιεργήσιμο). Γίνεται όμως και επίθετο: «γεώργιος», για τον άνθρωπο που επιδέχεται την πνευματική καλλιέργεια, ή που τον επέλεξε γι’ αυτό η Μοίρα ή ο Θεός. («Χριστού γεώργιον» ονομάζεται στην Υμνογραφία του, ο άγιος Γεώργιος). 

Χαρακτηριστικό επίσης είναι εκ της αρχαίας γνωστής παροιμίας η σύγχρονη σχετική, όπου ο Άγιος αντικατέστησε την Αθηνά: 

«Άγιε μου Γιώργη βόηθα με, κούνα και συ το χέρι σου».

Η γιορτή του Αγίου Γεωργίου θεωρείται χρονικό σύνορο κυρίως για τους κτηνοτροφικούς πληθυσμούς. Ο αϊ-Γιώργης, μαζί με τον αϊ-Δημήτρη στις 26 Οκτωβρίου, είναι τα δύο συνόρατα του χρόνου. Απ’ του Αγ. Γεωργίου αρχίζει το θέρος και ανεβαίνουν οι τσοπάνηδες στα βουνά, στις καλοκαιρινές τους βοσκές. Από του Αγίου Δημητρίου πάλι αρχίζει ο χειμώνας και το κατέβασμα στα χειμαδιά.

Στην Κρήτη ο Άγιος, κατ’ εξοχήν ποιμενικός, γιορτάζεται απ’ άκρη σ’ άκρη του νησιού με μεγάλα θεαματικά πανηγύρια, προσφορές, τάματα και ιδιαίτερα έθιμα λαϊκής λατρείας, όπως είναι:

* το άρμεγμα των προβάτων στον περίβολο της εκκλησίας
* η προσφορά στους πιστούς γάλακτος και τυριού
* η ευλογία και ο ραντισμός των ζώων με αγιασμό
* ο αγιασμός και το μοίρασμα ευλογημένων άρτων στους βοσκούς .

Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τα επίθετα που δίνουν στον Άγιο σε διάφορες περιοχές της Κρήτης:

• Μουγκρινιάρης, Πετροκέφαλο Μαλεβυζίου
• Καλυβίτης, Ορεινό Σητείας
• Περάτης, Βασιλικά Ανώγεια Ηρακλείου
• Γαλατάς, Ασί Γωνιά & Αγία Τριάδα Πυργιωτίσσης
• Χωστός, Αγία Βαρβάρα Μονοφατσίου & Κάτω Ασίτες
• Καταματωμένος, Νεάπολη
• Κλειδάς, Καταλαγάρι Πεδιάδος
• Αγκιναράς, Ελιά Πεδιάδος
• Σφουγγατάς, Βουλγάρω Κισσάμου
• Δαφνίτης, Αποκόρωνας
• Ατζιπαράς, Διαβαϊδέ Πεδιάδος
• Ασφεντάμης, Κερά Πεδιάδος
• Απιδιώτης, Ακρωτήρι
• Ροβιθιώτης, Καστέλι
• Οψαροπιάστης,Ρέθυμνο
• Γοργολεήμων ή Γοργολαϊνης, ομώνυμο μοναστήρι Μαλεβιζίου
• Φινοκάλης, Μέλαμπες

ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Σε πολλές περιοχές του νησιού υπάρχουν επίσης πολλές παραδόσεις που προκαλούν δέος:

* Στη Μονή Αρσανίου Ρεθύμνου και στο Ζουνάκι Κυδωνίας, λέγανε πως ο Άγιος δένει το άλογό του έξω από τους ναούς του.

* Στις Κάτω Ασίτες ακούνε τον καλπασμό του αλόγου του.

* Στις Ασίτες και στην Ανώπολη Σφακίων, απ’ όπου κάλπασε για να πάει στη Γαύδο και να σώσει το νησί από κάποιο θεριό, βλέπουν πάνω σε βράχους ή πέτρες τα αποτυπώματα του αλόγου του.

* Στις Γωνιές Πεδιάδος δείχνουν έναν βράχο που έχει το σχήμα του καβαλάρη Αγίου. Κάποτε λένε ζωντάνεψε και κυνήγησε τους Τούρκους που ετοιμάζονταν να κατεβούν στο χωριό.

* Στο Μέρωνα Αμαρίου λένε πως ένας Τούρκος, ο Γκεντίμ Αγάς, χαλούσε την εκκλησία του Αγίου για να κάνει ασβέστη με τις πέτρες. Εκείνος θύμωσε και τον σημάδεψε με το κοντάρι του. Λένε χαρακτηριστικά:
«Στα οκτακόσια στο ογδόντα ένα
εψόφησε ο Γκεντίμ Αγάς μα είντα με νοιάζει εμένα.
Ο Αϊ-Γιώργης του’ παιξε μια γ-κονταριά στη μέση 
γιατί’ βγανε τσι πέτρες του κι ήκανε τον ασβέστη…»
* Στην Αγία Τριάδα, κοντά στη Φαιστό, λένε πως ο ναός του Αγίου είναι γαλατόχτιστος. Η παράδοση λέει πως το γάλα για το χτίσιμο του ναού είχε προσφέρει ένας Τούρκος που έταξε τα πρόβατά του στον Άγιο επειδή ψοφούσαν.

* Στο χωριό Βουλγάρω Κισσάμου προσφέρουν σφουγγάτα την ημέρα της γιορτής του Αγίου που τον ονομάζουν Σφουγγατά, εξαιτίας μιας βυζαντινής παράδοσης που λέει πως κάποτε ένα παιδί πάλευε με τους φίλους του στην αυλή της εκκλησιάς, αλλά διαρκώς έχανε από τους συμπαίκτες του. Απελπισμένο έστρεψε το βλέμμα του προς τον ναό και φώναξε: «Άγις Γεώργιε, κάνε να νικήσω, για να φέρω στην εκκλησιά σου νόστιμο σφουγγάτο.» Το παιδί νίκησε και πήγε το σφουγγάτο στο ναό. Αργότερα το βρήκαν και το έφαγαν κάποιοι έμποροι που πέρασαν από εκεί. Για να μπορέσουν όμως να φύγουν πλήρωσαν πολλά χρήματα, γιατί ο Άγιος δεν τους άφηνε να περπατήσουν.

* Στην Ελιά Πεδιάδος τον αποκαλούν Αγκιναρά. Στις αρχές του 20ου αιώνα το εθιμικό φαγητό πολλών οικογενειών την ημέρα της γιορτής του Αγίου, ήτα συνήθως αγκινάρες με κρέας (αρνί ή ρίφι).


Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ






ΠΗΓΕΣ:
el.wikipedia.org
sansimera.gr
matia.gr
mikroimegaloi.gr
youtube.com
mariabos.blogspot.gr
kindykids.gr
schools.ac.cy
paidika.gr
dreamskindergarten.blogspot.gr
itzikas.wordpress.com
tovoion.com
blogs.sch.gr
oiax.blogspot.gr
xwrapaidiwn.blogspot.gr
mikrasiatis.gr
Νίκος Ψυλλάκης, «Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη», Εκδ. Καρμάνωρ