41ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου: ΙΟΥΝΙΟΣ

* Εγγραφή στην Α' Δημοτικού

Ουφ, τελειώσαν τα σχολεία,
πέταμα όλα τα βιβλία!

Τώρα τα παιδιά έχουν σκόλη
και θα φύγουν απ’ την πόλη.

Σε βουνά, πελάη και δάση
ο καιρός θα τους περάσει.

Ψάρια, ελάφια και πουλιά
θα γενούνε. Αντίο δουλειά!

Αστροναύτες παν στον Άρη
κι έχουν μπάλα το φεγγάρι.

Τώρα θα γλεντήσουμε όλοι
μες της γης το περιβόλι.

Ρένα Καρθαίου

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Σ

Πήρε το όνομά του, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, από τη θεά Γιούνο (Juno, Ήρα), σύζυγο του Γιούπιτερ (Jupiter, Ζευς) και προστάτιδα του οίκου και του γάμου, στον οποίο είναι αφιερωμένος ο μήνας.

Αρχαίες γιορτές

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Ιούνιος αντιστοιχούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Θαργηλιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Σκυροφοριώνα. Στο διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν τα:

· Βενδίδεια, προς τιμή της θρακικής θεότητας Βενδίδας (Αρτέμιδας), από τους εμπόρους μέτοικους της Θράκης, που κατοικούσαν στον Πειραιά.

· Καλλυντήρια και Πλυντήρια, γιορτές που σχετίζονταν με τον καθαρισμό του ναού της θεάς Αθηνάς.

· Σκιροφόρια: Οι Αθηναίοι, εκτός από τις πυρές, στις 12 Σκιροφοριώνος γιόρταζαν το θερινό ηλιοτρόπιο.
Ο ιερεύς του Ηλίου με την ιέρεια της Αθηνάς και του Ποσειδώνα πήγαιναν να θυσιάσουν στο Θεό Ήλιο κρατώντας πολύχρωμες ομπρέλες (σκίρα) κι από κει προέρχονται τα Σκιροφόρια και η ονομασία του μήνα Σκιροφοριών.
Ο ιερέας του Ήλιου κρατάει Ηλιοτρόπιον, φοράει μίτρα απαστράπτουσα και χρυσή ακτινωτή μάσκα υποδυόμενος τον θεό.

· Διιπόλια ή Διπολίεια, εορτή αφιερωμένη στον Δία με θυσία βοδιού.

ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΤΟΥ ΙΟΥΝΗ

Σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδος ο Ιούνιος έχει την δική του ξεχωριστή ονομασία.

Ø Κερασάρης (Γρεβενά), Κερασινός (Πόντος), επειδή ωριμάζουν τα κεράσια.

Ø Θεριστής (στις πεδινές περιοχές), λόγω του ότι είναι ο κατεξοχήν μήνας του θερισμού των δημητριακών.

Ø Αλυθτσατσής (Κάλυμνος), Ρινιαστής (Πάρος), Ορνιαστής (Άνδρος) και Απαρνιαστής, ονομασίες που προέρχονται από την τεχνητή γονιμοποίηση των ήμερων σύκων, με καρπούς αγριοσυκιάς.

Ø Τζιτζικάρης, λόγω της δυναμικής παρουσίας των τζιτζικιών.

Ø Αϊ-γιαννίτης» ή Αγιογιαννίτης λόγω της γενέθλιας εορτής του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου.

Ø Πρωτόλης ή Πρωτογιούλης, δηλ. πρώτος μήνας και αρχή του καλοκαιριού.

ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

· Θερίζουν σιτάρια, κριθάρια, όσπρια, σανά.

· Ποτίζουν & σκαλίζουν τα χωράφια.

· Φυτεύονται σπανάκια, φασόλια, κουνουπίδια.

· «Χαρακώνουν» τ’ αμπέλια. Καταπολεμούν τις ασθένειες τους.

· Μάζεμα ντομάτας, μελιτζάνας, πιπεριάς, κολοκυθιάς.

· Μεταφορά κυψελών στο θυμάρι.

· Απογαλακτισμός των ζώων, που είναι 3 μηνών.

· Πρώιμο ζευγάρωμα προβάτων.

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ

«Η ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ, ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ».

Πενήντα μέρες μετά το Πάσχα η Εκκλησία μας γιορτάζει την Πεντηκοστή σε ανάμνηση της επιφοίτησης του Αγίου Πνεύματος των μαθητών του Κυρίου.

Η επιφοίτηση αυτή έγινε την ημέρα που οι Ιουδαίοι γιόρταζαν τη γιορτή της Πεντηκοστής κι ευχαριστούσαν με αυτήν το Θεό για τη συγκομιδή των σιτηρών ή των πρώτων καρπών.

Παλαιότερα είχε κι άλλη σημασία. Ήταν αναμνηστική γιορτή της παράδοσης του Νόμου στο Μωϋσή, που έγινε την 50ή μέρα μετά το Πάσχα.

Η εορταστική τριλογία της Πεντηκοστής αρχίζει από την παραμονή του Ψυχοσάββατου και ολοκληρώνεται τη Δευτέρα με τη γιορτή του Αγίου Πνεύματος.

Στην Κρήτη ο εορτασμός της Ανάληψης συνδυάζεται με μαζικές εξόδους στις παραθαλάσσιες περιοχές, με το πρώτο μπάνιο της χρονιάς και την εθιμική ιχθυοφαγία.

Στη Λάστρο της Σητείας συνήθιζαν να παρασκευάζουν μια σούπα με θαλασσινό νερό και κρέας. Την έλεγαν «γιαλίτικη» και τη μαγείρευαν στην άμμο. Το τραπέζι της ημέρας περιελάμβανε πάντα καλιτσούνια ή άλλες πίτες με γαλακτοκομικά. Αν η θάλασσα ήταν μακριά από τα χωριά οι κάτοικοι συνήθιζαν να κατεβαίνουν αποβραδίς στις παραλίες, να αποσπερίζουν και να ξενυχτούν.

ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ

Στις 24 του μήνα έχουμε την γενέθλια εορτή του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου: Η γιορτή του είναι ταυτισμένη με δύο κύκλους εθίμων: τον Κλήδονα αλλά και με τις φωτιές που ανάβονται την παραμονή της εορτής, απ’ όπου προέρχονται και οι προσωνυμίες «Λαμπαδάρης», «Φανιστής» και «Ριζικάρης», αλλά και «Ριγανάς» επειδή εκείνη την ημέρα μάζευαν ρίγανη.

Το έθιμο με τις φωτιές τ' Αϊ-Γιάννη στις 23 του μήνα είναι ευρέως διαδεδομένο και σε άλλους λαούς όπου συνδέεται με το Θερινό Ηλιοστάσιο.

Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ

Η γιορτή του Κλήδονα είναι μια από τις αρχαιότερες εκφράσεις του παραδοσιακού πολιτισμού της ελληνικής υπαίθρου. Kατάγεται από τις τελετουργίες καθαρμού και μαντείας της αρχαίας Ελλάδας και βασίζεται στην πίστη για τη μαγική δύναμη του λόγου, δηλ. ότι ο λόγος μπορεί να επηρεάσει την εξέλιξη των πραγμάτων.

Ειδικότερα, η λέξη κλήδονας μαρτυρείται από την αρχαϊκή εποχή (8ος – 7ος αιώνας π.Χ.), στα έπη του Ομήρου και του Ησιόδου, με τους τύπους κληδών – κληηδών – κλεηδών – κληδόνα, που η αρχική τους σημασία είναι φωνή, φήμη, θεϊκός λόγος, προφητεία.

Στη νεοελληνική εκδοχή του, το έθιμο του κλήδονα συνδέεται με την εορτή των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου.

Τη σύνδεση του προχριστιανικού εθίμου με τη χριστιανική γιορτή ο λαός αιτιολογεί συσχετίζοντας ένα στοιχείο της τελετουργίας του κλήδονα, το “αμίλητο νερό”, με ένα στοιχείο της βιογραφίας του Αγίου, που παρουσιάζει μια επιφανειακή αντιστοιχία με το “αμίλητο νερό”: το στόμα του πατέρα του, του Ζαχαρία, ήταν - σύμφωνα με τις Γραφές - κλειδωμένο ως την ημέρα που γεννήθηκε ο Αϊ-Γιάννης, οπότε το στόμα του Ζαχαρία “ξεκλείδωσε” και άρχισε να μιλεί.

Στις 23 Ιουνίου, παραμονή τ’ Αη-Γιαννιού, με το ηλιοβασίλεμα, ανάβουν φωτιές στα σοκάκια και τις πλατείες των χωριών, τις αφουνάρες ή φουνάρες, όπως τις λέμε στην Κρήτη (φανούς ή αφανούς τις ονομάζουν σε άλλα μέρη της Ελλάδας), στις οποίες, κατά παράδοση, καίνε τα στεφάνια του Μάη. Άντρες και γυναίκες, κορίτσια και αγόρια πηδούν πάνω από τις φωτιές και φωνάζουν:

Να πηδήξω τη φωθιά, μη με πιάσει αρρωστιά.

Το ίδιο βράδυ, της παραμονής τ’ Αϊ- Γιάννη του Φανιστή, τα ανύπαντρα κορίτσια μαντεύουν, μέσα από την τελετουργία του Κληδόνου, το μέλλον τους, αν θα παντρευτούν αυτό το χρόνο, ποιον θα πάρουν, κλπ. Τα σχετικά δρώμενα πραγματοποιούνται σε δύο φάσεις:

Η πρώτη φάση είναι το βράδυ της παραμονής: Μια ομάδα κορίτσια ξεκινούν, με “κλειδωμένο” στόμα και με τα σταμνιά στον ώμο, να πάνε να πάρουν από το πηγάδι ή τη βρύση του χωριού, το “αμίλητο νερό”.

Προχωρούν τελετουργικά, γεμίζουν τα σταμνιά τους με νερό και τα φέρνουν και τ’ αδειάζουν σε μια μεγάλη στάμνα. Εκεί στη συνέχεια βάζουν, μαζί με όλους τους συμμετέχοντες, τα κληδονικά ή ριζικάρια τους. Τα ανύπαντρα κορίτσια βάζουν ένα φρούτο της εποχής (μαγιάτικο μήλο, βερύκοκο, δαμάσκηνο, ροδάκινο, μπουρνέλα, κορόμηλο, κλπ), το οποίο σημαδεύουν για να είναι αναγνωρίσιμο. Οι παντρεμένες γυναίκες βάζουν κάτι από τα χρυσαφικά τους. Αφού βάλουν όλοι τα ριζικάρια τους, η στάμνα καλύπτεται με μια πετσέτα και “κλειδώνεται” με ένα μεγάλο κλειδί, που τοποθετείται από πάνω.

Στη συνέχεια η στάμνα μεταφέρεται στο ύπαιθρο, όπου μένει όλη τη νύχτα κάτω από τ' άστρα.

Την επόμενη μέρα, ανήμερα τ’ Αϊ-Γιάννη, η γειτονιά συγκεντρώνεται γύρω από τη στάμνα κι ένα κορίτσι, με τ’ όνομα Μαρία, ανοίγει τον κλήδονα, ενώ όλοι μαζί τραγουδούν μαντινάδες, με ένα απλό αφηγηματικό μέλος, αρχίζοντας ως εξής:

Ανοίξετε τον κλήδονα, στ’ Αϊ-Γιαννιού τη χάρη,

τση καλομοίρας το παιδί να’ ναι το ριζικάρι.

Ανοίξετε τον κλήδονα, στ’ Αϊ-Γιαννιού τη χάρη,

κι απού’ χει μήλο κόκκινο ας έρθει να το πάρει.

Στη συνέχεια, το κορίτσι βάζει το χέρι στη στάμνα και πιάνει ένα ριζικάρι και κάποιος λέει μια μαντική μαντινάδα. Η κόρη βγάζει το ριζικάρι και όποιου είναι σ' αυτόν ή σ’ αυτήν ανήκει η μαντινάδα. Αυτός πρέπει τώρα να πει την επόμενη μαντινάδα, για να βγει το δεύτερο ριζικάρι κι έτσι συνεχίζεται ώσπου να βγουν όλα τα κληδονικά.

Καθένας που είχε βάλει ριζικάρι μέσα στη στάμνα έχει και τη μαντική μαντινάδα του, που του παρέχει ενδείξεις για τη μελλοντική τύχη του.

Έτσι τελειώνει ο πρώτος κύκλος και η κόρη που έχει την πρωτοβουλία καλεί όλους να ξαναβάλουν μέσα στη στάμνα το ριζικάρι τους, για ν' αρχίσει ο δεύτερος κύκλος και να επαναληφθεί η ίδια διαδικασία, αλλά με τολμηρές, σατιρικές και αστείες μαντινάδες αυτή τη φορά.

Έτσι ανάβει σιγά σιγά το κέφι και με το τέλος του δεύτερου κύκλου μπαίνουν τα όργανα και αρχίζει το γλέντι και ο χορός.

Για τις κοπελιές σπουδαίο μαντικό μέσο είναι και το κλειδόνερο, γι΄αυτό και το παίρνουν μετά τον Κλήδονα και κάνουν διάφορες μαντείες.

Ακόμη το βράδυ του Κληδόνου βάζουν κάτω από το μαξιλάρι τους τα κληδονικά και τη νύχτα βλέπουν στον ύπνο τους τον άντρα που θα πάρουν.

Επίσης έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι τους τρία ξερά κουκιά, ένα ολόκληρο, ένα λίγο ξεφλουδισμένο και ένα εντελώς ξεφλουδισμένο. Το πρωί έβαζαν το χέρι, μόλις ξυπνούσαν, χωρίς να βλέπουν και όποιο έπιαναν τυχαία στο χέρι, συμβόλιζε τα οικονομικά του άντρα που θα έπαιρναν. Αν έπιαναν το ξεφλουδισμένο θα ήταν πολύ φτωχός. Αν έπιαναν το μισοξεφλουδισμένο, θα ήταν λιγότερο φτωχός. Αν έπιαναν το ολόκληρο, θα ήτανε πλούσιος....

ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΕΝΑ ΣΧΕΤΙΚΟ ΒΙΝΤΕΟ:

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΘΕΡΙΣΜΟΥ:

Καθώς ο Ιούνης είναι ο μήνας του θερισμού έχει ενδιαφέρον να δούμε μερικά ανάλογα έθιμα από όλη την Ελλάδα:

· Στο Δρυμό Θεσ/κης & αλλού, το πρώτο δεμάτι σταχυών που δένουν, το στήνουν όρθιο και το προσκυνούν, ενώ ο νοικοκύρης ρίχνει νομίσματα.

· Στη Σκύρο σαν αποθερίσουν, αφήνουν δύο λημάρια αποθέρι στο χωράφι άθερα (αθέριστα), για χαρά του χωραφιού και για να φάνε τα πουλιά και τα αγρίμια.

· Στο Μανιάκι αφήνουν ένα κομμάτι αθέριστο και λένε ότι είναι τα γένια του νοικοκύρη, τον οποίο σηκώνουν στα χέρια ψηλά & τον αφήνουν να πατήσει στη γη, μόνο αν τάξει στους θεριστές κρασί και κότα.

· Στην Κάρπαθο χαράζουν με το δρεπάνι έναν κύκλο, που περιλαμβάνει τα τελευταία στάχυα. Στον κύκλο μπαίνει η νεαρότερη θερίστρια, σταυροκοπιέται και πετάει επάνω το δρεπάνι της φωνάζοντας: «Και του χρόνου, καλαλωνεμένα, καλοφαωμένα, καλοπρουκισμένα!»

· Το τζιτζιρόκλικο (Νέο Σούλι Σερρών) Η λέξη είναι σύνθετη από το τζίτζιρας (= τζίτζικας) και το κλίκι (= τσουρέκι, το κικλίσκιον των Βυζαντινών). Το ζύμωναν, τον Ιούνιο με Ιούλιο, με το πρώτο αλεύρι από την καινούργια σοδειά σιταριού. Ήταν ένα μικρό καρβέλι, βάρους ενός κιλού περίπου, με μια τρύπα στη μέση, όπου έβαζαν ένα κλωνάρι βασιλικό. Το πήγαιναν στη βρύση της γειτονιάς και πριν το τοποθετήσουν κάτω από τη βρύση, απ’ το «λουλά», έκοβαν βιαστικά, μικροί μεγάλοι, από ένα κομμάτι. Παράλληλα ακουγόταν και η ευχή: «όπως τρέχ’ του νιρό, να τρέχ’ κι του μπιρικέτ’ ». Ό,τι απέμενε, το άφηναν στη μια εσοχή της βρύσης, για να το φάει ο τζίτζικας το χειμώνα.

· Μεταξύ των εθίμων του θερισμού αυτά που σχετίζονται με τα τελευταία στάχυα έχουν πολλά κοινά στοιχεία με άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς. Σε μερικά μέρη άφηναν αθέριστα τα τελευταία στάχυα, ενώ σε άλλα έπλεκαν μια δέσμη, σε σχήμα σταυρού, που την έλεγαν χτένι, ψαθί ή σταυρό, και την τοποθετούσαν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Την εποχή της σποράς τα έτριβαν κι ανακάτευαν τους κόκκους τους με το καινούργια σπόρο. Το αθέριστο κομμάτι ήταν τα γένια του νοικοκύρη, «αφήνω του ζευγολάτη τα γένια» έλεγαν, ενώ σε άλλες περιοχές ονομάζονταν «τα γένια του Θεού».

ΘΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙΟ

Στο τρίτο δεκαήμερο του Ιουνίου συμβαίνει το θερινό ηλιοστάσιο ή η θερινή τροπή του Ήλιου, το επονομαζόμενο «λιοτρόπι» από τον λαό μας, απ’ όπου και η ονομασία του Ιουνίου ως «Λιοτρόπης».

Τον Ιούνιο έχουμε το θερινό ηλιοστάσιο με τη μεγαλύτερη μέρα του χρόνου για το Βόρειο Ημισφαίριο, που πρακτικά σημαίνει την έναρξη του καλοκαιριού.

Ο Ήλιος βρίσκεται στο βορειότερο σημείο της πορείας του, πράγμα που για μας που κατοικούμε στο βόρειο ημισφαίριο σημαίνει ότι βρίσκεται πιο κοντά μας, γι’ αυτό και οι μέρες είναι τόσο μεγάλες. Απ’ αυτό το σημείο και πέρα ο Ήλιος τρέπεται προς το νοτιά, γι’ αυτό λέγεται και τροπή του Ήλιου.

Δηλαδή, ο Ήλιος αρχίζει να απομακρύνεται από μας και να πηγαίνει προς το νότιο ημισφαίριο. Γι’ αυτό και οι δικές μας μέρες μικραίνουν τότε· μικραίνουν συνεχώς, ώσπου να φτάσει ο Ήλιος στο σημείο της χειμερινής του πια τροπής, στις 22 Δεκεμβρίου, οπότε τρέπεται και πάλι προς το βορρά και οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν.