 |  |
Γδάρτη σε λεν, παλουκοκαύτη,
μα εσύ κρύβεις την άνοιξη στη στάχτη.
Στο τζάκι μπουμπουνίζουν τα κλαδιά
που οι γέροι παν να βάλουν στη φωτιά. μα εσύ κρύβεις την άνοιξη στη στάχτη.
Στο τζάκι μπουμπουνίζουν τα κλαδιά
Φλόγες οι παπαρούνες στο χωράφι
και μαργαρίτες και χρυσάφι.
Πέρα για πέρα πανηγύρι,
λάμπει ένα στέμμα του ήλιου η γύρη.
Το «χαίρε» του Ευαγγελισμού,
σταλάζει από τα βάθη του ουρανού.
Και μήνυμα σκορπούν τα χελιδόνια,
πώς γίναν ανθοπέταλα τα κλώνια.
Ρένα Καρθαίου
Ονομασία Μαρτίου
Ο Μάρτης είναι ο τρίτος κατά σειρά μήνας του χρόνου κατά το Γρηγοριανό Hμερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Πήρε το όνομά του από το Ρωμαίο θεό του πολέμου Mars δηλ. τον Άρη. Όπως λέει η ρωμαϊκή ιστορία οι ιδρυτές της Ρώμης, Ρώμος και Ρωμύλος, ονόμασαν αυτόν τον πρώτο μήνα Μάρτιο, προς τιμή του πατέρα τους και γενάρχη των Ρωμαίων του θεού Άρη. Για τούτο και κατά τον Πλούταρχο αναφέρεται πως ο Μάρτιος απεικονίζεται ως άνδρας ενδεδυμένος με δέρμα λύκαινας. Επίσης τον πρώτο μήνα της άνοιξης οι Ρωμαίοι άρχιζαν τις πολεμικές επιχειρήσεις.
Κατά τους χρόνους όμως της «ελεύθερης ρωμαϊκής πολιτείας» ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος στον θεό Ερμή. Αργότερα μετακινήθηκε σαν τρίτος μήνας και ο πρώτος προς τιμή του ειρηνικού θεού Ιανού.
Η αντιστοιχία του Μαρτίου με το αρχαίο αττικό ημερολόγιο είναι κατά το πρώτο 15νθήμερο με τον 8ο μήνα τον Ανθεστηριώνα, κατά δε το 2ο 15νθήμερο με τον 9ο τον Ελαφηβολιώνα (Μήνας των ελαφοκυνηγών).
Ελληνικές λαϊκές ονομασίες του μήνα Μάρτη
Ο Μάρτης λέγεται:
· 
Βλάσταρος και Ανοιξιάτης, γιατί είναι ο μήνας που φέρνει την άνοιξη. Στις 21 Μαρτίου έχουμε την εαρινή ισημερία, δηλαδή ίση διάρκεια της ημέρας και της νύχτας.
Βλάσταρος και Ανοιξιάτης, γιατί είναι ο μήνας που φέρνει την άνοιξη. Στις 21 Μαρτίου έχουμε την εαρινή ισημερία, δηλαδή ίση διάρκεια της ημέρας και της νύχτας. 
· Ο άστατος καιρός είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του Μάρτη, του Γδάρτη και Παλουκοκαύτη, όπως έλεγαν το Μάρτιο τα παλιά χρόνια , που τα σπίτια ζεσταίνονταν με τζάκια και ξυλόσομπες.
· Τον λέγανε και Δίγαμο: «Ο Μάρτης έχει δύο γυναίκες, τη μία πολύ όμορφη και φτωχή, την άλλη πολύ άσχημη και πολύ πλούσια. Ο Μάρτης κοιμάται στη μέση. Όταν γυρίζει από την άσχημη, κατσουφιάζει, μαυρίζει και σκοτεινιάζει όλος ο κόσμος. Όταν γυρίζει από την όμορφη, γελάει, χαίρεται και λάμπει όλος ο κόσμος». Γι’ αυτό και η παροιμία λέει: «Ο Μάρτης πότε κλαίει και πότε γελάει».
· Επειδή είναι άστατος λέγεται πεντάγνωμος. «Ο Μάρτης ώρα βρέχει και χιονίζει κι ώρα μαρτολουλουδίζει».
· 
Με όλα αυτά ο Μάρτης είναι περισσότερο ανοιξιάτικος παρά χειμωνιάτικος μήνας για αυτό λέγεται και ανοιξιάτης. Ζευγαρωμένος με τον διάδοχο του, τον Απρίλη, ως Μαρτάπριλο ή Απριλομάρτη, μας φέρνουν τα λουλούδια και τα στάχυα «Ο Μάρτης με τα λούλουδα και ο Απρίλης με τα στάχυα».
Τότε βγαίνουν τα μαρτολούλουδα ή μαρτιλάκια, μαρτοπούλια ή μαρτακούδια.
Ο Μάρτης έχει τα πρωτεία της άνοιξης αφού από τις εννέα του Μαρτίου τα φίδια ξεναρκώνονται για να χαρούν τη φύση.
· Επίσης ονομάζεται Βαγγελιώτης λόγω της γιορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
· Η λαϊκή φαντασία του έδωσε ένα σωρό παρατσούκλια, όπως κλαψομάρτης, πενταγιόματος και άλλα δηλωτικά της φυσιογνωμίας του, που έχουν σχέση με ιδιότητες ή πράξεις που του αποδίδονται.
Στην ορεινή Πελοπόννησο το Μάρτη τον λένε πεντεγιόματο.
Το παρωνύμιο γίνεται από το πέντε και «γιόμα» που σημαίνει γεύμα. Ίσως επειδή η ημέρα του Μάρτη μεγαλώνει πολύ και οι ξωμάχοι που παλιά δούλευαν από τα χαράματα μέχρι το σούρουπο, ήθελαν να τρώνε πέντε φορές την ημέρα.
ΛΑΪΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΡΤΗ
Η ΚΑΤΕΡΓΑΡΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΤΗ
Στα πολύ παλιά χρόνια ο Μάρτης ήταν ο πρώτος μήνας του έτους. Μια κατεργαριά όμως που έκαμε σε βάρος των άλλων μηνών που ήταν τα αδέλφια του στάθηκε αιτία για να του πάρει την πρωτοκαθεδρία ο Γενάρης.
«Μια φορά κι έναν καιρό αποφασίσανε οι δώδεκα μήνες να φτιάξουνε κρασί σε ένα βαρέλι ώστε να μπορούν να πίνουν όποτε τους ερχόταν η όρεξη.
Έτσι λοιπόν είπε ο Μάρτης:
- Εγώ θα ρίξω πρώτος μούστο στο βαρέλι για να γίνει κρασί και ύστερα ρίχνετε κι εσείς.
- Καλά, ρίξε εσύ πρώτος του είπαν οι άλλοι.
Έτσι και έγινε. Έριξε πρώτα εκείνος στο βαρέλι το μούστο και ύστερα ακολούθησαν και οι άλλοι μήνες.
Όταν λοιπόν ζυμώθηκε ο μούστος και έγινε το κρασί, είπε πάλι ο Μάρτης.
Όταν λοιπόν ζυμώθηκε ο μούστος και έγινε το κρασί, είπε πάλι ο Μάρτης.
- Εγώ που έριξα πρώτος το μούστο, πρώτος θ' αρχίσω και να πίνω.
-Βέβαια, είπαν οι άλλοι, έτσι είναι το σωστό.
Έτσι λοιπόν τρύπησε το βαρέλι στο κάτω μέρος, και άρχισε να πίνει, ως που ήπιε όλο το κρασί και δεν άφησε ούτε στάλα. Κατόπιν ήρθε η σειρά του Απρίλη να πάει να πιει κρασί. Πηγαίνει και το βρίσκει άδειο. Θυμώνει, το λέει στους άλλους. Τ' ακούνε εκείνοι θυμώνουνε και σκέφτονται τι να κάνουν. Συμφωνούν όλοι λοιπόν να τον τιμωρήσει ο Γενάρης που ήταν και ο μεγαλύτερος αδελφός. Τον πιάνει λοιπόν ο Γενάρης και του τραβάει ένα γερό χέρι ξύλο. Του αφαιρεί και το πρωτείο που είχε, να αρχίζει δηλαδή το έτος κάθε Μάρτη, και έγινε να αρχίζει το έτος από το Γενάρη.
Έτσι λοιπόν τρύπησε το βαρέλι στο κάτω μέρος, και άρχισε να πίνει, ως που ήπιε όλο το κρασί και δεν άφησε ούτε στάλα. Κατόπιν ήρθε η σειρά του Απρίλη να πάει να πιει κρασί. Πηγαίνει και το βρίσκει άδειο. Θυμώνει, το λέει στους άλλους. Τ' ακούνε εκείνοι θυμώνουνε και σκέφτονται τι να κάνουν. Συμφωνούν όλοι λοιπόν να τον τιμωρήσει ο Γενάρης που ήταν και ο μεγαλύτερος αδελφός. Τον πιάνει λοιπόν ο Γενάρης και του τραβάει ένα γερό χέρι ξύλο. Του αφαιρεί και το πρωτείο που είχε, να αρχίζει δηλαδή το έτος κάθε Μάρτη, και έγινε να αρχίζει το έτος από το Γενάρη.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΜΑΡΤΗ
Η παράδοση, που με μικρές παραλλαγές τη συναντάμε και αλλού είναι αιτιολογική και σκοπεύει στην εξήγηση της ακαταστασίας του καιρού που συνήθως χαρακτηρίζει το Μάρτη.
Το ίδιο φαινόμενο εξηγούν και άλλες παραδόσεις που αναφέρονται στη γυναίκα του Μάρτη.
Κάποτε οι μήνες αποφάσισαν να παντρευτούν. Ο καθένας βρήκε μια γυναίκα που του άρεσε και την παντρεύτηκε. Ο Μάρτης δε φρόντισε το ζήτημα μόνος του και έβαλε προξενητάδες να του βρούνε μια γυναίκα. Εκείνοι του φέρανε μια κοπέλα η οποία ήταν τυλιγμένη με ένα μαντίλι και του είπαν ότι είναι πολύ όμορφη. Ευκολόπιστος όπως ήταν, την παντρεύτηκε.
Όταν όμως έμειναν μόνοι και έβγαλε το μαντίλι της, τι να δει; Δεν υπήρχε πιο άσχημη στον κόσμο!
Από τότε κάθε φορά που τη θυμόταν άστραφτε, βροντούσε, έβρεχε, έριχνε μπόρες, έκανε παγωνιές. Μόνο όταν ξεχνιόταν μερικές φορές, ηρεμούσε, γαλήνευε κι έκανε καλό καιρό!
Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΙΘΩΜΕΝΗΣ ΓΡΙΑΣ
Τα απρόοπτα της βαρυχειμωνιάς που συνήθως επιφυλάσσουν οι τελευταίες ημέρες του Μάρτη, οι «μέρες της γριάς» όπως λέγονται, θέλει να εξηγήσει η παράδοση της «λιθωμένης γριάς».
"Ήτανε μια φορά μια γριά κι είχε κάτι κατσικάκια. Ο Μάρτης τότε είχε εικοσιοχτώ ημέρες και ο Φλεβάρης τριανταμία.
Ήρθε λοιπόν εκείνη την εποχή ο Μάρτης κι επέρασε χωρίς να κάμει χειμώνα και η γριά από τη χαρά της που βγήκανε πέρα καλά τα πράματα της, ξεγελάστηκε και είπε:
«Πρίτσι Μάρτη μου, στην πομπή σου. Μπήκες, βγήκες τίποτα δε μου έκανες. Τα αρνάκια και τα κατσικάκια μου τα ξεχειμώνιασα».
Τότε ο Μάρτης πείσμωσε και δανείστηκε τρεις ημέρες απ' το Φλεβάρη και έριξε χιόνια πολλά.
Ήταν τόσο άσχημος ο καιρός, που η γριά και τα ζωντανά της πέτρωσαν από το κρύο.
Για αυτό που έπαθε εκείνη η γριά, τις τρεις τελευταίες ημέρες του Μάρτη τις λένε ημέρες των γριών.
Σε κάποια χωριά ονοματίζουνε κάθε μία από αυτές τις ημέρες με το όνομα μίας από τις πιο ηλικιωμένες γριές του χωριού. Αν τύχει καλή ημέρα θεωρούν πως η γριά είναι καλή, ενώ αν τύχει κακοκαιρία λένε πως έγινε από την κακία της γριάς.
Από τότε λένε ότι έχει ο Μάρτης τριανταμία ημέρες και ο Φλεβάρης εικοσιοχτώ. Για αυτό άλλωστε το λένε κουτσό και κουτσοφλέβαρο.
ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑΤΑ
Την αρχαία εποχή, με την είσοδο της άνοιξης και με την εμφάνιση των πρώτων χελιδονιών τα παιδιά τραγουδούσανε ειδικό χελιδόνισμα, οι πρώτοι στίχοι του οποίου ήταν οι εξής:
«Ηλθ' ήλθε χελιδών
καλάς ώρας άγουσα
καλούς ενιαυτούς
επί γαστέρι λευκά
κηπί (και επί) νώτα μέλαινα».
Το χελιδόνισμα αυτό ήταν συνηθισμένο και κατά τους βυζαντινούς χρόνους.
Τα παιδιά γέμιζαν ένα καλάθι με φύλλα κισσού και το περνούσαν από ένα ραβδί. Στην άκρη του έβαζαν την ξύλινη χελιδόνα. Γύρω στο λαιμό τους έβαζαν κουδουνάκια που σήμαιναν χαρμόσυνα όσο προχωρούσαν.
Οι αρχαίοι χελιδονιστές, όπως και οι νεότεροι, απαιτούσαν πλούσια την αμοιβή τους για τον κόπο τους. Απειλούσαν πως αν δεν αμείβονταν ανάλογα, θα ξήλωναν τα πορτοπαράθυρα του σπιτιού και θα έκλεβαν τη νοικοκυρά.
ΚΡΗΤΗ
Στην Κρήτη, οι καλαντιστάδες κρατούσαν ένα καλάμι, έβαζαν ένα άλλο (μικρότερο) καλάμι σταυροειδώς πάνω στο πρώτο ώστε να σχηματιστεί σταυρός και πάνω του κρεμούσαν κλαδιά δέντρων, λουλούδια της εποχής, αλλά και γεννήματα της γης: κεφαλές σιταριού και κριθαριού, αμύγδαλα, κουκιά κ.ά. μαζί με ασπροκόκκινη κλωστή. Αυτό λεγόταν καλαντίστρα. Τα παιδιά, πριν τελειώσουν τα κάλαντα σκορπούσαν μαργαρίτες σε κάθε σπίτι και συμπλήρωναν:
«Όξω ψύλλοι και κοργιοί
όφηδες και μποντικοί
κολισαύρες και λιακόνια
να γυρίζετε στ’ αόρια».
Οι καλαντίστρες του Μάρτη όπως κι αυτές του Λαζάρου και της Μ. Παρασκευής, παρέμεναν στα σπίτια των παιδιών που τις κρατούσαν μέχρι το βράδυ της Ανάστασης. Το Μεγάλο Σάββατο τις έβαζαν πάνω στο σωρό με τα ξύλα όπου έκαιγαν τον Ιούδα.
Θέλετε να δείτε ένα χελιδονάκι στη φωλιά του;
Θέλετε τώρα να δείτε πώς η μαμά χελιδόνα ταΐζει τα μικρά της;
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΜΕΡΙΚΑ ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑΤΑ
ΑΠΟ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΑΠΟ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΚΡΗΤΗ
όλα τα έχνη τα κακά να μη φανεί η φανιά ντως,
όξω ψύλλοι και κοργοί, όφιδες και μποντικοί,
κολισαύρες και λιακόνια, όξω απού τ΄ αφεντικού το στρώμα.
Το χελιδόνι να’ ρχεται , στο σπίτι να φωλεύγει
και να του δίδετε θροφή να παίρνει να μισέβγει
να πηαίνει εις την έρημο, να είναι φορτωμένο,
να τρώει να ευφραίνεται κι αυτό το βλοημένο.
Δώτε και μας τον κόπο μας,
ό,τι είναι ο ορισμός σας
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι ο βοηθός σας,
χρόνους πολλούς να ζήσετε, πάντα ευτυχισμένοι
σωματικά και ψυχικά να είστε ευτυχισμένοι .
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Μάρτης μας ήρθε, καλώς μας ήρθε
τα χελιδόνια έρχονται από την Αραβία,
μας φέρνουνε την άνοιξη κι όλο το καλοκαίρι
και 'μεις για τούτο ήρθαμε, να πούμε καλημέρα
και να παρακαλέσουμε Χριστό και Παναγία
να μας βοηθά παντοτινά και όλοι με υγεία. Και του χρόνου!
ΘΡΑΚΗ
ήρθε κι άλλη μελιδόνα
κάθισε και λάλησε
και γλυκά κελάηδησε:
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ
και Φλεβάρη φοβερέ
κι αν χιονίσεις κι αν κακίσεις
πάλιν άνοιξην θα ανθίσεις.
Θάλασσαν επέρασα
και στεριάν δεν ξέχασα
κύματα κι αν έσχισα
έσπειρα, κονόμησα.»
και στεριάν δεν ξέχασα
κύματα κι αν έσχισα
έσπειρα, κονόμησα.»
Σε πολλά τραγούδια απευθύνονται προς τους οικοδεσπότες
ευχές και πολυχρονισμοί όπως:
«Μάρτη, Μάρτη βροχερέ
και Φλεβάρη χιονερέ
ήρθ' Απρίλης ο καλός
έβγα, καλή νοικοκυρά
βάλε τα πατίκια σου
κι έμπα στο κελάρι σου
δωσ’ μας κοσοχτώ αυγά
τέσσερα το δάσκαλο
και κοστέσσερα για μας»
ΣΑΜΟΣ
Δόνι, χελιδόνι ήρθες, καλώς ήρθες.
Φκιάσε τη φωλιά σου κάμε τα πουλιά σου
φκιάστηνε στο σπίτι κανένας δεν τη γκίζει.
Το χελιδόνι το πουλί πάει πέρα κι' έρχεται
πάει και ξανάρχεται
στήνει μήνυμα και λέει πως είναι καλοκαίρι.
ΡΟΔΟΣ
Το χελιδόνιμ πέπεται πάει και πάλιν έρκεται
και τραγουδά και χαίρεται και φέρνει μας μήνυμα(ν) πως είναιν άνοιξη καιρού και άρχιση καλοκαιριού.
Και εσείς εμάς τον κόπο μας να μας πληρώσετε πολλά
κοσάρια, γρόσια και αυγά
όχι από ένα κι από δυο αλλά από έξη κι απ' οχτώ.
Ήρθε, ήρθε χελιδόνα, φέρνοντας καλοκαιριά και καλή χρονιά, στην κοιλιά της άσπρη και στη ράχη μαύρη.
ΣΕΡΡΕΣ
Χελιδόνα έρχεται απ’ τη Μαύρη θάλασσα
θάλασσα κι αν πέρασε, έκατσε κι ελάλησε.
Έμαθε τα γράμματα, γράμματα σπουδάματα
γράμματα ελληνικά που μαθαίνουν τα παιδιά
τα παιδιά από το δάσκαλο.
«Δάσκαλος μας έστειλε
να μας δώστε πέντε αυγά.
Κι αν δεν δίντε πέντε αυγά
παίρνουμε την κλωσσαριά.
Να γεννά και να κλωσά
και να σέρνει τα πουλιά.
ΣΕΡΡΕΣ
ΧΑΛΚΗ (ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ)
ΑΡΝΑΙΑ (ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ)
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΦΤΙΑΞΤΕ ΜΙΑ ΦΩΛΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΧΕΛΙΔΟΝΙΑ
Οδηγίες
Η φωλιά του λευκοχελίδονου μοιάζει περίπου με μισή κούπα στο επάνω μέρος της οποίας υπάρχει μια μικρή είσοδος (τόση που να χωράει μονάχα ένα λευκοχελίδονο και όχι ένα πιο παχουλό σπουργίτι που συχνά κλέβει τις φωλιές των χελιδονιών). Εάν η είσοδος πάντως που θα αφήσουμε είναι μεγαλύτερη από αυτή που θα περίμεναν τα χελιδόνια σχεδόν πάντα καταφέρνουν να βρουν λίγη λάσπη για να την κλείσουν.Για την κατασκευή κάθε φωλιάς θα χρειαστούμε περίπου ένα κιλό πηλό.
Αν θέλουμε, μαζί με τον πηλό μπορούμε να ανακατέψουμε, ως συνθετικό υλικό, μικρά κομματάκια ξερού χόρτου, όπως κάνουν και τα χελιδόνια. Η κατασκευή μας θα έχει, περίπου, το σχήμα μισής κούπας με μέγιστη διάμετρο 20 εκατοστά και πάχος 1,5-2 εκατοστά.
Η φωλιά θα ετοιμαστεί πιο εύκολα εάν δουλέψουμε στη γωνία δύο κάθετων μεταξύ τους επιφανειών. Για παράδειγμα, μπορούμε να καρφώσουμε κάθετα δύο σανιδάκια πλάτους 15 εκ. και μήκους 20 εκ.
«Μάρτης» ή «Μαρτιά»
Από τη 1η ως τις 31 του Μάρτη, τα παιδιά φορούν στον καρπό του χεριού τους ένα βραχιολάκι, φτιαγμένο από στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον Μάρτη ή Μαρτιά. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο Μάρτης προστατεύει τα πρόσωπα των παιδιών από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, για να μην καούν. Τον φτιάχνουν την τελευταία μέρα του Φλεβάρη και τον φορούν την πρώτη μέρα του Μάρτη, πριν βγουν από το σπίτι.
Σε μερικές περιοχές ο Μάρτης φοριέται στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού σαν δαχτυλίδι για να μην σκοντάφτει ο κάτοχός του. Το βραχιολάκι αυτό το βγάζουν στο τέλος του μήνα, ή το αφήνουν πάνω στις τριανταφυλλιές όταν δουν το πρώτο χελιδόνι, για να τον πάρουν τα πουλιά και να χτίσουν τη φωλιά τους.
Το έθιμο του Μάρτη γιορτάζεται ίδιο και απαράλλαχτο στα Σκόπια με την ονομασία Μάρτινκα και στην Αλβανία ως Βερόρε. Οι κάτοικοι των δυο γειτονικών μας χωρών φορούν βραχιόλια από κόκκινη και άσπρη κλωστή για να μην τους «πιάσει» ο ήλιος, τα οποία και βγάζουν στα τέλη του μήνα ή όταν δουν το πρώτο χελιδόνι. Άλλοι πάλι, δένουν τον Μάρτη σε κάποιο καρποφόρο δέντρο, ώστε να του χαρίσουν ανθοφορία, ενώ μερικοί τον τοποθετούν κάτω από μια πέτρα κι αν την επόμενη ημέρα βρουν δίπλα της ένα σκουλήκι, σημαίνει ότι η υπόλοιπη χρονιά θα είναι πολύ καλή.
Τηρώντας παραδόσεις και έθιμα αιώνων, οι Βούλγαροι, την πρώτη ημέρα του Μάρτη, φορούν στο πέτο τους στολίδια φτιαγμένα από άσπρες και κόκκινες κλωστές που αποκαλούνται Μαρτενίτσα. Σε ορισμένες περιοχές της Βουλγαρίας, οι κάτοικοι τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος για να μην τους «κάψει η γιαγιά Μάρτα» (Μπάμπα Μάρτα, στα βουλγαρικά), που είναι η θηλυκή προσωποποίηση του μήνα Μάρτη. Η Μαρτενίτσα λειτουργεί στη συνείδηση του βουλγαρικού λαού ως φυλαχτό, το οποίο μάλιστα συνηθίζεται να προσφέρεται ως δώρο μεταξύ των μελών της οικογένειας, συνοδευόμενο από ευχές για υγεία και ευημερία.
Μια ημέρα ένας νεαρός, μαζί με τους συντρόφους του σκότωσε τον δράκο και απελευθέρωσε τον Ήλιο, φέροντας την άνοιξη. Ο νεαρός έχασε τη ζωή του και το αίμα του -λέει ο μύθος- έβαψε κόκκινο το χιόνι. Από τότε, συνηθίζεται την 1η του Μάρτη όλοι οι νεαροί να πλέκουν το «Μαρτισόρ», με κόκκινη κλωστή που συμβολίζει το αίμα του νεαρού άνδρα και την αγάπη προς τη θυσία και άσπρη που συμβολίζει την αγνότητα.
ΦΤΙΑΞΕ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΣΟΥ ΤΟ ΔΙΚΟ ΣΟΥ «ΜΑΡΤΗ»!
ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ
Ονομάζεται "Σαρακοστή" γιατί περιλαμβάνει σαράντα ημέρες νηστείας. Ο χαρακτηρισμός "Μεγάλη" δε δίνεται για τη μεγάλη διάρκειά της, αλλά για τη σημασία της, σε ανάμνηση των Παθών του Χριστού.
Η Μεγάλη Σαρακοστή αποτελεί την προετοιμασία των πιστών για τη γιορτή της Ανάστασης του Χριστού. Διαρκεί από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου, οπότε ακολουθεί η Κυριακή των Βαΐων και η Μεγάλη Εβδομάδα. Η δε Κυριακή των Βαΐων είναι η τελευταία ημέρα της περιόδου αυτής.
Η Μεγάλη Εβδομάδα δεν περιλαμβάνεται στη Σαρακοστή αν και συνεχίζεται η νηστεία που είναι ιδιαίτερα αυστηρότερη. Σε όλες τις ημέρες της Μεγάλης Σαρακοστής τηρείται αυστηρή νηστεία εκτός του Σαββάτου και Κυριακής, όπου επιτρέπεται η κατανάλωση κρασιού και λαδιού. Στις υπόλοιπες ημέρες η νηστεία συνίσταται σε ξεροφαγία , δηλαδή σε φυτικές τροφές χωρίς έλαιο. Εξαίρεση αποτελεί:
· η γιορτή των Αγίων Τεσσαράκοντα μαρτύρων όπου τρώγεται το λάδι
· καθώς και ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου οπότε καταλύεται το ψάρι.
Κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα τηρείται αυστηρή νηστεία ακόμα και το Μεγάλο Σάββατο όπου είναι και το μόνο Σάββατο του έτους που, σύμφωνα με τους κανόνες της εκκλησίας, δεν τρώγεται λάδι.
ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ
Τα φαγητά της Σαρακοστής είναι απλά και λιτά:
- χόρτα
- ελιές
- ψωμί
- λουμπούνια
- όσπρια
- χαλβάς
- φάβα
- θαλασσινά
- μπακαλιάρος (την 25η Μαρτίου και των Βαγιών)
- χόντρος
- αποξηραμένα λαχανικά του καλοκαιριού
- τηγανίτες
- χυλοπίτες
- μαγγίρι
- χοχλιοί
Η ΚΥΡΑ-ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ
Η κυρά Σαρακοστή στις περισσότερες περιοχές ήταν μια χάρτινη ζωγραφιά.
Απεικόνιζε μια γυναίκα:
Απεικόνιζε μια γυναίκα:
- με σταυρωμένα χέρια, λόγω προσευχής, σαν καλόγρια,
- χωρίς στόμα, λόγω νηστείας,
- χωρίς αυτιά για να μην ακούει κουτσομπολιά και άσχημα λόγια
- και με εφτά πόδια που αναπαριστούσαν τις επτά εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής.
Κάθε Σάββατο έκοβαν ένα πόδι και έτσι ήξεραν πόσες βδομάδες νηστείας απέμεναν μέχρι το Πάσχα. Το Μεγάλο Σάββατο, έκοβαν και το τελευταίο πόδι.
Αυτό το κομμάτι χαρτί το δίπλωναν καλά και το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο. Τοποθετούσαν το σύκο αυτό μαζί με άλλα, και σε όποιον το έβρισκε θεωρούνταν ότι του έφερνε γούρι.
Αυτό το κομμάτι χαρτί το δίπλωναν καλά και το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο. Τοποθετούσαν το σύκο αυτό μαζί με άλλα, και σε όποιον το έβρισκε θεωρούνταν ότι του έφερνε γούρι.
Αλλού την έκανα πάνινη και τη γέμιζαν με πούπουλα. Στον Πόντο έπαιρναν μια πατάτα ψημένη ή ένα κρεμμύδι, έμπηγαν 7 φτερά κότας, το έδεναν στο ταβάνι και κρεμόταν όλη τη Σαρακοστή. Κάθε εβδομάδα έβγαζαν κι από ένα φτερό. Το έλεγαν «κουκουρά» κι ήταν ο φόβος και ο τρόμος των παιδιών.
Για την Κυρά Σαρακοστή έχουν γραφτεί και οι εξής στίχοι :
Την Κυρά Σαρακοστή
που’ ναι έθιμο παλιό
οι γιαγιάδες μας την φτιάχναν
με αλεύρι και νερό.
που’ ναι έθιμο παλιό
οι γιαγιάδες μας την φτιάχναν
με αλεύρι και νερό.
Για στολίδι της φορούσαν
στο κεφάλι έναν σταυρό
μα το στόμα της ξεχνούσαν
γιατί νήστευε καιρό.
στο κεφάλι έναν σταυρό
μα το στόμα της ξεχνούσαν
γιατί νήστευε καιρό.
ΕΛΑΤΕ ΝΑ ΖΥΜΩΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΥΡΑ-ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ
- Μισό κιλό αλεύρι
- Μισό φλιτζάνι νερό
- Μια κουταλιά της σούπας αλάτι (ή και λίγο παραπάνω)
- Έναν πλάστη
- Ένα μεγάλο ταψί
- Λίγο λάδι να αλείψουμε το ταψί
ΕΚΤΕΛΕΣΗ
1. Παίρνουμε ένα βαθύ μπολ και βάζουμε το αλεύρι και το αλάτι, σχηματίζοντας ένα βουναλάκι.
2. Στη μέση κάνουμε μια μικρή λακκουβίτσα κι εκεί αρχίζουμε να ρίχνουμε σιγά σιγά το νερό με προσοχή, χωρίς να το βάλουμε όλο μαζί, ζυμώνοντας ταυτόχρονα.
3. Βάζουμε μόνο όσο νερό χρειάζεται για να γίνει η ζύμη μας μαλακή και εύπλαστη.
4. Ζυμώνουμε μέχρι να γίνει η ζύμη λεία, μαλακή και να πλάθεται εύκολα.
5. Απλώνουμε το ζυμάρι στον πάγκο με τη βοήθεια του πλάστη και σχηματίζουμε την κυρά-Σαρακοστή.
6. Μ' ένα μαχαίρι χαράζουμε τα μάτια, τη μύτη και κόβουμε τα ποδαράκια.
7. Με μια οδοντογλυφίδα κάνουμε μια τρύπα στο κεφάλι, για να μπορούμε να την κρεμάσουμε, αφού την ψήσουμε.
8. Δεν ξεχνάμε να σχεδιάσουμε και να κόψουμε επτά πόδια (ούτε περισσότερα ούτε λιγότερα) και να μη σχεδιάσουμε στόμα γιατί δεν έχει, αφού νηστεύει.
9. Αλείφουμε με λίγο λάδι ένα ταψί και τοποθετούμε μέσα την "κυρα-Σαρακοστή".
10. Προθερμαίνουμε το φούρνο στους 200 βαθμούς και ψήνουμε μέχρι να ξεροψηθεί και να σκληρύνει η κυρά-Σαρακοστή.
11. Αφού κρυώσει, την κρεμάμε στην κουζίνα.
ΠΛΑΘΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΥΡΑ-ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
 |
| Διαβάστε το αφιέρωμα για την 25η Μαρτίου εδώ |
ΠΗΓΕΣ:
- sansimera.gr
- paidika.gr
- edu.klimaka.gr
- tovoion.com
- ornithologiki.gr
- mag24.gr
- el.wikipedia.org
- livanis.gr
- youtube
- mpourmpoulaki.blogspot.gr
- oloemeronepiagogeiozarou.blogspot.gr
- prosdokian.blogspot.gr
- blogs.sch.gr
- mathima.gr
- kathigitis.org
- infokids.gr
- el.wikipedia.org
- sansimera.gr
- iefimerida.gr
- google.gr
- Νίκος Ψυλλάκης, «Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη», Εκδ. Καρμάνωρ
