41ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου: ΙΟΥΛΙΟΣ

Ι ο ύ λ ι ο ς ή Ι ο ύ λ η ς

Γέμισε χρυσάφι ο κάμπος ,
γέμισαν τα μάτια θάμπος .
Φως το αλώνι του Αλωνάρη ,
ήλιο ξέχειλο και στάρι .
Τρεμουλιάζει, αχνός , η μέρα
μες στον διάφανον αιθέρα .
Και του τζίτζικα το πριόνι ,
όσο πάει και δυναμώνει .
Το θερμόμετρο ανεβαίνει ,
σπίτι του κανείς δε μένει .
Μπλουμ! Στη θάλασσα πηδάει
όλη η Ελλάδα κολυμπάει .

Ρένα Καρθαίου

Ο Ιούλιος ή Ιούλης ή Θερνόν (ποντιακά, συναντάται και ως Χορτοθέρτς), είναι ο έβδομος μήνας του έτους κατά το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό Ημερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Στο αττικό ημερολόγιο ήταν ο πρώτος μήνας του έτους και ονομάζονταν Κρόνιος ή Εκατομβαιών διάρκειας 30 ημερών που αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα από 23 Ιουνίου έως τις 23 Ιουλίου. Αργότερα, όμως, ο Αύγουστος Καίσαρας για να τιμήσει τον Ιούλιο Καίσαρα του έδωσε το όνομα Ιούλιος. . Την ονομασία του την καθιέρωσε ο Μάρκος Αντώνιος (το 44 π.Χ.), για να τιμήσει το φίλο του και μεγάλο στρατηγό των Ρωμαίων, Ιούλιο Καίσαρα, που γεννήθηκε αυτόν το μήνα και που, όπως είναι γνωστό δημιούργησε το «Ιουλιανό ημερολόγιο».

ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΗ

Ο ελληνικός λαός τον ονομάζει:

Αλωνάρη, Αλωνιστή ή Αλωνιάτη ή Αλωνευτή, αφού στον μήνα αυτό γίνεται το αλώνισμα των δημητριακών.
Γυαλιστή ή Γυαλινό (Νάξο & Χίο), επειδή σε ορισμένες περιοχές της χώρας κατά το μήνα αυτό «γυαλίζουν», δηλ. ωριμάζουν τα σταφύλια.

· Δευτερόλη, Δευτερογιούλη σαν 2^ος μήνας του καλοκαιριού. Εφόσον είχε ο Ιούνιος τον χαρακτηρισμό Πρωτογιούλης, ο επόμενος μήνας ονομάστηκε Δευτερογιούλης.

Αηλιά ή Αηλιάτη, από τη γιορτή του Προφήτη Ηλία στις 20 του μήνα.

· Χ ο ρ τ ο θ έ ρ η , Χ ο ρ τ ο κ ό π ο γιατί κόβουν το χόρτο.

· Φουσκομηνά ή Χασκόμηνα (Ρόδος), γιατί φουσκώνουν τα σύκα .

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Αλωνίζουν και λιχνίζουν.
Σκαλίζουν καπνά, καλαμπόκι & πατάτες.
Θερίζουν σιτηρά (ανάλογα την περιοχή).
Στα καπνοχώρια ραματιάζουν, στεγνώνουν τα φύλλα του καπνού.
Ραντίζουν & θειαφίζουν τα αμπέλια.
Τρυγούν τις κυψέλες απ’ το θυμάρι.

ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η γιορτή του προφήτη Ηλία, στις 20 του μήνα, ο οποίος θεωρείται έφορος της βροχής και ρυθμιστής των μετεωρολογικών φαινομένων.

Γι' αυτό, όταν το καλοκαίρι επικρατεί μεγάλη ξηρασία με κίνδυνο να καταστραφεί κάθε γεωργική παραγωγή, τη μέρα της γιορτής του εκκλησιάζονται, κάνουν λιτανεία την εικόνα του Αγίου και παρακλήσεις για να βρέξει.

Επειδή ο Αϊ – Λιας θεωρείται ο Άγιος της βροχής γι' αυτό και λατρεύεται στις κορυφές βουνών και λόφων, όπου φαντάζουν φωτεινές, κατάλευκες εκκλησίες. Από την αρχαιότητα άλλωστε οι κορυφές ήταν κέντρα λατρείας και ταυτίζονταν με τον Δία που ήταν επίσης και θεός των μετεωρολογικών φαινομένων, εξ ου και οι ονομασίες του ως Νεφεληγερέτης, Υέτιος και Κεραύνιος, ιδιότητες που οι νεοέλληνες, αλλά και οι Σλάβοι, αποδίδουν και στον προφήτη Ηλία.

Σύμφωνα με μια παράδοση που αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης:

«Οι βροχές και τ’ αστροπελέκια από τον προφήτη Ηλία γίνονται. Ξαπλώνει στα σύννεφα και κοιμάται, όταν είναι να καλοσυνέψει ο καιρός. Μα όταν είναι για νερό, τρέχει με τ’ αμάξι του στον ουρανό και γι’ αυτό βροντάει… Όταν βροντάει, είναι που με το πύρινο αμάξι του κυνηγάει τη Λάμια να τη σκοτώσει, για να μην καταστρέψει τα σπαρτά των ανθρώπων. Οι αστραπές που πέφτουνε τότες είναι οι πύρινες σαΐτες που ρίχνει στη Λάμια ο άγιος».

Για τον προφήτη Ηλία υπάρχουν κι οι εξής παραδόσεις:

· Ο Αϊ – Λιάς ήταν ναύτης και, επειδή έπαθε πολλά στη θάλασσα και πολλές φορές θα πνιγόταν, βαρέθηκε τα ταξίδια και αποφάσισε να πάει σ’ ένα μέρος που να μην ξέρουν τι είναι θάλασσα και τι είναι καράβια. Βάζει, λοιπόν, το κουπί στον ώμο και βγαίνει στη στεριά και όποιον απαντούσε τον ρωτούσε τι είναι αυτό που βαστάει.

Όσο του έλεγαν “κουπί” τραβούσε ψηλότερα, ώσπου έφτασε στην κορυφή του βουνού. Ρωτά τους ανθρώπους που βρίσκονταν εκεί τι είναι αυτό και αυτοί του είπαν ότι είναι “ξύλο”. Κατάλαβε, λοιπόν, πως αυτοί δεν είχαν δει ποτέ τους κουπί και έμεινε μαζί τους, εκεί ψηλά.

Πολύ θυμίζει η ιστορία αυτή μιαν άλλη , πολύ πιο παλιά , που αναφέρει ο Όμηρος στην Οδύσσεια. Εκεί ο Οδυσσέας διηγείται ότι, όταν κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο να μάθει τα μελλούμενα , η ψυχή του μάντη Τειρεσία τον συμβούλεψε , αφού σκοτώσει τους μνηστήρες , να πάρει ένα κουπί και να πάει σε τόπο που δεν ξέρουν τι είναι θάλασσα , καράβι και κουπί . Αυτό θα το καταλάβαινε , αν συναντούσε οδοιπόρο που θα του έλεγε πως το κουπί είναι φτυάρι . Τότε να το μπήξει στη γη και να θυσιάσει στον Ποσειδώνα .

Μια άλλη παράδοση θρησκευτική αναφέρει πως ο προφήτης Ηλίας, ενώ βρισκόταν στην έρημο κατά την εποχή της μεγάλης ξηρασίας που είχαν εξαπολύσει ο Θεός κατά του ασεβούς Βασιλιά Αχαάβ, τρεφόταν με ψωμί που του κουβαλούσαν τα κοράκια. Γι' αυτό ο λαός πιστεύει πως τα κοράκια που συμπίπτει να φεύγουν από τον τόπο μας τις μέρες εκείνες πηγαίνουν στάχυα στον Προφήτη Ηλία.

Ο Προφήτης Ηλίας θεωρείται επίσης προστάτης των γουνοποιών, γιατί με τη μηλωτή του (δέρμα προβάτου από την αρχαία λέξη μήλο = πρόβατο) επιτελούσε θαύματα και με αυτή χτύπησε τον ποταμό Ιορδάνη και αμέσως σχίστηκε στο μέσο και έγινε δρόμος και πέρασε από ξηράς στην άλλη όχθη μαζί με τον Ελισσαίο και άλλους πενήντα ανθρώπους.

Για να τιμήσουν τον Άγιο , στη γιορτή του κάνουν μεγάλα πανηγύρια, όπου ανάβουν φωτιές που τις πηδούν και χορεύουν γύρω . Αλλού σφάζουν 10-15 πρόβατα , όλα αρσενικά , η ένα ταύρο που δεν έχει μπει στο ζυγό. Σε μερικούς τόπους σφάζουν κόκορα (αλεκτοροθυσίες ) , και ας μη ξεχνάμε πως ο κόκορας στην αρχαία Ελλάδα ήταν σύμβολο του Ήλιου , επειδή προανάγγελλε την ημέρα . Έτσι ο Αϊ-Λιάς , μαζί με τη λατρεία του Ήλιου , κληρονόμησε και το σύμβολό του . Στις πόλεις που είχε ανομβρία έκαναν λιτανείες , για να στείλει ο Άγιος βροχή .

ΑΛΛΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΗ

Δεν είναι, όμως, μόνο ο προφήτης Ηλίας που γιορτάζεται τον Ιούλιο. Πολλές από τις μεγάλες γιορτές του μήνα είναι αφιερωμένες σε άγιους «θεραπευτές»:

Οι Ανάργυροι γιατροί Κοσμάς και Δαμιανός (1η Ιουλίου). Ήταν γιατροί οι οποίοι εξασκούσαν την ιατρική αφιλοκερδώς και γι’ αυτό ονομάστηκαν "Ανάργυροι" (δεν έπαιρναν αργύρια).

~~~~~~~

Η γιορτή της θεραπεύτριας Αγίας Κυριακής στις 7 Ιουλίου.

~~~~~~~

Στις 17 του μήνα γιορτάζεται η μνήμη της Αγίας Μαρίνας η οποία «ξε-μαραίνει», αναζωογονεί δηλαδή, τα καχεκτικά παιδιά. Στη γιορτή της στο Θησείο συνήθιζαν να περνούν ξάγρυπνοι τη νύχτα όσοι είχαν άρρωστα παιδιά, αλλάζοντας τα ρούχα τους μπροστά στην εικόνα της.

~~~~~~~

Η οσιομάρτυρας Αγία Παρασκευή που σύμφωνα με την παράδοση θεραπεύει τα μάτια και της οποίας η μνήμη εορτάζεται στις 26 του μήνα.

~~~~~~~

Μια ημέρα αργότερα γιορτάζεται κι ένας άλλος ιατρός που ασκούσε την ιατρική ως φιλανθρωπία. Πρόκειται για τον Άγιο Παντελεήμονα του οποίου η ιδιότητα είναι εμφανής και από την παροιμία «κουτσοί, στραβοί στον άγιο Παντελεήμονα».

ΗΘΗ & ΕΘΙΜΑ:

· ΑΛΩΝΙΣΜΑ

Το αλώνισμα ακολουθούσε το θερισμό των σιτηρών. Το αλώνι είχε σχήμα κυκλικό και στη μέση βρίσκονταν το «στρέντζερο» ή «στρογερό», το ξύλινο δοκάρι γύρω από το οποίο έτρεχαν τα ζώα που θα αλώνιζαν τα στάχυα. Τα βόδια, τα άλογα, τα γαϊδούρια ή τα μουλάρια που χρησιμοποιούνταν ήταν ζεμένα το ένα δίπλα στο άλλο και γυρνούσαν γύρω από το κεντρικό στύλο ποδοπατώντας έτσι τα στάχυα.

Πολλές φορές χρησιμοποιούσαν και την «δοκάνα» ή «βολόσυρο» (Κρήτη), μια

ειδικά διαμορφωμένη πλατφόρμα που θρυμμάτιζε τα στάχυα. Κατόπιν με ένα δικριάνι σαν φτυάρι ξεκινούσε το λίχνισμα, η διαδικασία που ξεχώριζε τον καρπό από το άχυρο με την βοήθεια του ανέμου.

· Όσο διαρκεί ο αλωνισμός, «δεν κάνει να αλωνίζει ολοένα ο ίδιος αλωνιστής. Εναλλάσσεται με τη γυναίκα του και το παιδί, ενώ αυτός ξεκουράζεται στ' αμπλήκι, ένα δέντρο που υπάρχει φυτεμένο κοντά στο αλώνι γι' αυτό το σκοπό.

· Οι ξένοι που τύχαινε να περάσουν, έπρεπε να ευχηθούν μόνο: «Ώρα καλή, χίλια μόδια», ή «Χίλια μόδια, και το αγώι χώρια», κι ο αλωνιστής απαντούσε: «Να 'σαι καλά, Φχαριστούμε».

· ΛΙΧΝΙΣΜΑ

· Μετά είχε σειρά το λίχνισμα : σήκωναν ψηλά , με το ξύλινο λιχνιστήρα ή φτυάρι τα άχυρα κατά κει που φυσούσε ο άνεμος, ώστε να τα παρασύρει παραπέρα και να μείνει στ' αλώνι μόνο ο καρπός . Δεν έκανε να έρθει η γυναίκα με ρόκα, γνέθοντας, στ' αλώνι, γιατί «ήταν ξωτικιά και έδιωχνε τον άνεμο, και δεν μπορούσαν να ανεμίσουν, να λιχνίσουν».

· Μόλις μάζευαν το λειώμα ή μάλαμα (καθαρό σιτάρι) σ' ένα σωρό, νίβονταν όλοι, ράντιζαν το σωρό, το σταύρωναν με το φτυάρι ή το λιχνιστήρα και χάραζαν γύρω απ' το σταυρό έναν κύκλο . Έτσι εξασφάλιζαν τη συγκομιδή από κάθε βάσκανο μάτι . Ύστερα κάρφωναν το φτυάρι ή το λιχνιστήρα στη μέση του σωρού κι άρχιζαν να ρίχνουν καρπό απ' το σωρό πάνω σ' αυτά τα εργαλεία , ενώ εύχονταν " και του χρόνου ".

· Την τελευταία ημέρα και αφού ελευθέρωναν τα βόδια, πρόσεχαν που θα ξυθεί, το μεγαλύτερο στα χρόνια βόδι. Εάν ξυνόταν στο κεφάλι, ο χειμώνας θα ήταν «πρώιμος», στη μέση «βαρυχειμωνιά στο μέσο του χειμώνα» και αν στην ουρά, ο χειμώνας θα ήταν «όψιμος».

· Με το νέο αλεύρι έφτιαχναν πρώτα μια λειτουργιά, για να την ευλογήσει ο παπάς. Κι απ' το πρώτο ζυμάρι, παρασκεύαζαν ένα ιδιαίτερο κομμάτι, το «κλικούδ'», και το άφηναν στη βρύση του χωριού. Εκείνη που πρώτη θα πήγαινε να πάρει νερό και έβρισκε το καινούριο ψωμί, έπρεπε να το μοιράσει στις γυναίκες που θα τύχαινε να πάνε κι αυτές για νερό.

· Στη Θράκη το κάνουν κουλούρι , το τ ζ ι τ ζ ι ρ ο κ ο ύ λ ο υ ρ ο, γιατί το προσφέρουν στον τζίτζιρα (τζίτζικα), που με το τραγούδι του συνοδεύει και δίνει κουράγιο στους θεριστάδες και τους αλωνιστάδες .

Τραγούδια στα αλωνίσματα δεν ακούγονταν. Κυριαρχούσαν οι φωνές των αλωνιστάδων προς τα ζώα τους. Στο λίχνισμα πάλι, ο άνεμος ήταν το κύριο μέλημα και οι σβέλτες κινήσεις των λιχνιστάδων δε σήκωναν τραγούδι. Έπειτα η αχυροπάσπαλη (τα σπασμένα στάχυα) κι ο κουρνιαχτός (σκόνη) από τα φροκαλίσματα έκλειναν το στόμα.

Έχουμε όμως τραγούδια παλιά με γραφικές σκηνές αλωνίσματος, που μπορούσαν να τραγουδούν στις μετέπειτα ώρες της ξεκούρασης:

Εγώ περνάω κι αντιπερνάω στης Μαυρουδής τ’αλώνι,
όπου αλωνίζουν δώδεκα κι όπου συμπάζουν δέκα,
κι η Μάρω με τη μάνα της τριγύρω λαγανίζει.
Κι η μάνα της της έλεγε κι η μάνα της της λέει:
-Φεύγα Μαριώ απ’τον κουρνιαχτό, φεύγα κι από τον ήλιο.
-Μάνα τον ήλιο αγαπώ, τον κουρνιαχτό τον θέλω
τον γιο του πρωτολιχνιστή, άντρα θε να τον πάρω.
-Ο γιος του πρωτολιχνιστή πολλά προικιά γυρεύει.
-Σαν τα γυρεύει δώστε τα, καλός είν’ κι ας τα πάρει.
-Γυρεύει βόδια του ζυγού, φοράδα της καβάλας,
γυρεύει κι ανεμόπαχτο να τρώει η φοράδα μέσα,
γυρεύει αμπέλια ατρύγητα, χωράφια με τα στάχυα
κι αλώνια καλοπέτρινα και μαρμαροστρωμένα.
-Σαν τα γυρεύει δώστε τα, καλός είν’ κι ας τα πάρει.

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΗ:

ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΚΑΠΟΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΒΙΝΤΕΟ ΓΙΑ:

· ΤΟ ΘΕΡΙΣΜΟ

· ΤΟ ΑΛΩΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΛΙΧΝΙΣΜΑ

· ΤΟ ΖΥΜΩΜΑ ΤΟΥ ΨΩΜΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΨΗΣΙΜΟ ΣΕ ΞΥΛΟΦΟΥΡΝΟ

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΡΙΣΜΟ

ΤΟΥ ΘΕΡΙΣΜΟΥ

Αυτές οι μέρες το 'χουνε
και τούτες οι βδομάδες
ν' αφήνουνε μωρά παιδιά
στις κούνιες οι μανάδες.

Να αφήνουνε μωρά παιδιά
ανδρόγυνα και γέροι
να πιάνουν τα ντρεπάνια τους
να τρέχουνε στα θέρη.

Η αγάπη μου στην ξενιτιά
σαν το πουλί γυρίζει
κι εμένα η καρδούλα μου
σαν κάρβουνο μαυρίζει.