 |  |
Φεβρουάριος
Άνθη ανάκατα και χιόνι
Κούτσα κούτσα κατεβαίνει ,
όλη η πλάση τον προσμένει !
Μήνυμα πως δεν αργεί ,
φτάνει η Άνοιξη στη γη.
φτάνει η Άνοιξη στη γη.
Στο γαλάζιο το στεφάνι ,
του ήλιου κάποια αχτίδα εφάνη .
Το’ παν και το λένε τόσοι ,
άνθρωποι με τόση γνώση :
«Ο Φλεβάρης και αν φλεβίσει ,
καλοκαίρι θα μυρίσει » .
Ρένα Καρθαίου
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
Ο δεύτερος μήνας του έτους, με διάρκεια 28 ημέρες για τα κοινά έτη και 29 ημέρες για τα δίσεκτα. Αρχικά ήταν ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου.
Γύρω στο 153 π.Χ, όταν ο Ιανουάριος έγινε ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου, ο Φεβρουάριος καθιερώθηκε ως δεύτερος. Με την ημερολογιακή μεταρρύθμιση του Ιουλίου Καίσαρα το 45 π.Χ. ο Φεβρουάριος είχε 29 μέρες τα κοινά έτη και 30 μέρες στα δίσεκτα. Όμως, το 4 π.Χ. ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος αφαίρεσε από τον Φεβρουάριο μία μέρα και την προσέθεσε στον Αύγουστο, που ήταν αφιερωμένος στο πρόσωπό του.
Το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα februare (εξαγνίζω, καθαίρω), λόγω των τελετών εξαγνισμού και καθαρμού που τελούνταν στη Ρώμη (Februa και Feralia), από τις οποίες προέρχονται οι μεταγενέστερες γιορτές των Απoκριών και οι εκδηλώσεις του Καρνάβαλου.
Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Φεβρουάριος αντιστοιχούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Γαμηλιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Ανθεστηριώνα. Το διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν τα:
- Ανθεστήρια προς τιμή του Διονύσου. Στην Αττική γιόρταζαν τα πρώτα άνθη της αμυγδαλιάς με διαγωνισμούς οινοποσίας. Την πρώτη μέρα της γιορτής ανοίγονταν τα πιθάρια (πιθοίγια) με το νέο οίνο, και γέμιζαν τις κρασοκανάτες (χόες) ο οποίος αναμειγνυόταν με νερό για να προσφερθεί το πρώτο «κρασί». Η δεύτερη μέρα των Ανθεστηρίων λεγόταν «Χόες», από το ομώνυμο οινοδοχείο και η τρίτη μέρα των Ανθεστηρίων ονομάζονταν «Χύτροι», επειδή την ημέρα προσφέρονταν αγγεία με άνθη, μαγειρεμένα λαχανικά και πανσπερμία σιτηρών.
Οι δύο λέξεις Φεβρουάριος, Φλεβάρης δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους άσχετα αν συμπτωματικά ταιριάζουν τόσο ώστε η μια να προέρχεται από την άλλη.
- Το ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ είναι ρωμαϊκό από τους Ρωμαίους θεούς Φεβρούα των καθαρμών και Φέβρουο των νεκρών.
- Το ΦΛΕΒΑΡΗΣ βγαίνει από τη λαϊκή ελληνική παράδοση και έχει σχέση με τις φλέβες της γης. Ο λαός μας κατά τον Δ.Σ. Λουκάτο, παρετυμολόγησε τον μήνα και τον ονόμασε Φλεβάρη, επειδή «ανοίγει τις φλέβες του» και γεμίζει τη γη νερά.
Ονομασίες λαϊκές για το μήνα Φεβρουάριο
Στο λαϊκό καλεντάρι ο Φεβρουάριος ονομάζεται κυρίως λόγω της μικρότερης διάρκειάς του:
· Μικρός (Κύπρος)
· Κουτσός
· Κούτσουρος, γιατί κατά κάποιο τρόπο είναι κουτσουρεμένος.
· Κουτσούκης
· Κουτσοφλέβαρος, επειδή έχει 28 ημέρες και κάθε τέσσερα χρόνια 29. Κάθε τέσσερα χρόνια που έχουμε δίσεκτο έτος, ο λαός μας πιστεύει ότι είναι κακότυχο. Το δίσεκτο έτος έλεγαν δεν πρέπει να φυτεύουν αμπέλια οι γεωργοί ούτε να γίνονται γάμοι ούτε να χτίζονται σπίτια.
· Γκουζούκης (ατελής)
· Ληψομηνάς
· Κούντουρος (Πόντος) που σημαίνει κολοβός, γιατί έχει κοντή ουρά, αφού είναι λειψός σε σχέση με τους άλλους.
· Τρυγητής γιατί στον αγροτικό βίο, ο Φλεβάρης είναι ο μήνας των αμπελιών. Τότε γίνεται το κλάδεμα, το καθάρισμα και το τσάπισμα των αμπελιών. Τότε βάζουν και καταβολάδες, δηλαδή φυτεύουν αμπέλια (εκτός και αν είναι δίσεχτος ο χρόνος).
· Κλαδευτής, επειδή θεωρείται μήνας κατάλληλος για το κλάδεμα των δέντρων.
· Φλεβάρης, από τη συσχέτισή του με τις «φλέβες», δηλαδή τα υπόγεια νερά, που αναβλύζουν λόγω των πολλών βροχών.
· Φλιάρης (χλιαρός)
Γεωργικές εργασίες το μήνα Φεβρουάριο
- Φυτεύουν πατάτες.
- Προετοιμάζουν τα χωράφια για να σπείρουν ανοιξιάτικα σιτηρά και ενισχύουν τα φθινοπωρινά λιπαίνοντάς τα.
- Κλαδεύουν αμπέλια και δέντρα.
- Καθαρίζουν τα μαντριά.
- Συντηρούν την κοπριά σε λάκκους.
- Σβαρνίζουν τα χωράφια.
Γιορτές του μηνός Φεβρουαρίου
1η Φεβρουαρίου: Άγιος Τρύφωνας
Την πρώτη Φεβρουαρίου τιμά η Εκκλησία μας τη μνήμη του Αγίου Τρύφωνα, που έχει καθιερωθεί ως ο προστάτης των αμπελουργών. Ο Άγιος παρουσιάζεται στις νεώτερες λαϊκές αγιογραφίες ως “νέος, αγένειος, σγουρομάλλης, κρατών κλαδευτήρι”, εργαλείο δηλαδή με το οποίο γίνεται η κύρια αμπελουργική εργασία της χρονικής αυτής περιόδου. Παρόλο που το αμπέλι “κοιμάται”, γυμνό από τσαμπιά, άνθη, φύλλα και χλωρούς βλαστούς, ο Φεβρουάριος αποτελεί κρίσιμη καμπή στο βλαστικό του κύκλο. Είναι η χρονική περίοδος κατά την οποία αρχίζει παραδοσιακά η σημαντικότερη ίσως αμπελουργική φροντίδα, το κλάδεμα.
ΕΘΙΜΑ
Την ημέρα της γιορτής του, σε αμπελουργικές περιοχές της Μακεδονίας, στην εκκλησία κάνουν αγιασμό και αρτοκλασία με κόλλυβο για το μνημόσυνο του Αγίου Τρύφωνα. Στο κόλλυβο “ζωγράφιζαν” παλαιότερα τον Άγιο και σταφύλια. Συνηθίζουν επίσης να διατηρούν από τον τρύγο σταφύλια, κρεμασμένα στα υπόγεια κελλάρια οινοποίησης ή στην κληματαριά. Το’ χουν σε καλό να αντέξουν τα σταφύλια αυτά ως την πρώτη Φεβρουαρίου, οπότε και τα πηγαίνουν στην εκκλησία για να διαβαστούν και να μοιραστούν στους πιστούς. Όλοι παίρνουν ρώγες που τις τρώνε “για υγεία”, αφού φυλάξουν μερικές στο εικονοστάσι. Με τον αγιασμό αυτόν δεν ραντίζουν το σπίτι αλλά τους μπαχτσέδες (κτήματα), τους οπωρώνες και κυρίως τ’ αμπέλια τους. Επισκέπτονται λοιπόν τους αμπελώνες την πρώτη Φεβρουαρίου για να τους ραντίσουν με αγιασμό αλλά και για να προβούν, την ημέρα αυτή της λατρευτικής αποχής από την εργασία, σε τελετουργικό κλάδεμα τεσσάρων κλημάτων. Τα κλήματα αυτά τα διαλέγουν να’ναι ιδιαίτερα γερά, είτε βρίσκονται στις γωνίες του αμπελώνα είτε σχηματίζουν σταυρό στο αμπέλι. Πάνω σ’ αυτά θα ρίξουν κρασί ή αγιασμό, προσβλέποντας στην ευφορία, στην καλή παραγωγή, στην καλοχρονιά. Με την ευκαιρία, σε κάποιες περιοχές θα θάψουν κάτω απ’ τα κλήματα το κουλούρι του καλικάντζαρου αλλά και το κόκκινο αυγό της Μεγάλης Πέμπτης. Για τους υπόλοιπους αμπελουργούς η μέρα θα τελειώσει πιθανότατα με μια γερή κρασοκατάνυξη, οικογενειακή ή μεταξύ συναδέλφων.
Στο Ηράκλειο και συγκεκριμένα στον Κρουσώνα, στην Τύλισσο, στον Άγ. Μύρωνα και σε μερικά χωριά του Μυλοποτάμου, πολλές αμπελουργικές οικογένειες δεν έστρωναν τραπέζι τη μέρα της γιορτής του αν δεν είχαν φτιάξει κάποιο γλύκισμα ή κάποιο φαγητό με προϊόντα του αμπελιού. Φυσικά υπήρχε πάντα κρασί στο τραπέζι, όπως και σταφιδόψωμο ή πετιμεζόπιτα.
Παλαιότερα έξω από τους ναούς του Αγίου Τρύφωνα συναντούσε κανείς γυναίκες που μοίραζαν τη μέρα της γιορτής του μουστοκούλουρα ή σταφιδόπιτα.
2 Φεβρουαρίου: Της Υπαπαντής
Μόλις πέρασαν 40 ημέρες από τη γέννηση του Ιησού, η Παναγία πήγε το βρέφος στο ναό, όπου την υποδέχτηκε ο πρεσβύτης Συμεών. Σύμφωνα με όσα όριζε ο Μωσαϊκός νόμος, κάθε πρωτότοκο αρσενικό παιδί ήταν αφιερωμένο στο Θεό και γι’ αυτό γινόταν μια συγκεκριμένη τελετή στο ναό, που περιλάμβανε και προσφορά δύο τρυγόνων ή περιστεριών.
Όταν ο Συμεών πήρε στα χέρια του τον Ιησού, είπε: «Τώρα, Κύριε, μπορείς να με πάρεις ειρηνικά, όπως μου υποσχέθηκες, διότι είδαν τα μάτια μου το Σωτήρα, που είναι φως για να φανερωθεί στα έθνη και δόξα του λαού σου του Ισραήλ».
Την ημέρα της Παναγίας της Παπαντής αργούν οι μυλωνάδες της Κρήτης. Τιμούν την Παναγία τη Μυλιαργούσα, που την έχουν για προστάτιδά τους. Την αργία τηρούν και οι αγρότες για να μην πέσει χαλάζι και καταστρέψει τη βλάστηση. Χαρακτηριστικές και οι μετεωρολογικού περιεχομένου παροιμίες της ημέρας:
* «Καλοκαιρία της Παπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας»
* «Ό,τι καιρό κάνει της Παπαντής, θα τον κάμει σαράντα μέρες».
3 Φεβρουαρίου: Άγιος Συμεών
Ο Άγιος Συμεών ονομάζεται και Θεοδόχος, επειδή πήρε στην αγκαλιά του τον Χριστό στην Υπαπαντή.
Ο Άγιος τιμάται από τις εγκύους, που έλεγαν παρετυμολογώντας: «για να μη γεννηθεί το παιδί σημειωμένο».
ΕΘΙΜΑ
Παλιά πίστευαν πως, κατά τις γιορτές του Αγίου Συμεών του Θεοδόχου (3η Φεβρουαρίου) και του Στυλίτου (1η Σεπτεμβρίου), οι έγκυες δεν έπρεπε να κάνουν καμία εργασία και να μην αγγίζουν κανένα αντικείμενο, για να μη γεννηθεί το παιδί σημαδεμένο!!! Επίσης, εάν η έγκυος έπιανε ντομάτα ή σταφύλι ή μελιτζάνα ή ο,τιδήποτε άλλο, πίστευαν ότι το σημάδι θα αποτυπωθεί στο νεογέννητο. Αν πάλι από απροσεξία συνέβαινε κάτι τέτοιο, τότε έτριβαν οι εγκυμονούσες τα χέρια τους στους γλουτούς τους, ώστε τουλάχιστον να μεταδοθεί εκεί η δυσμορφία.
Από βραδύς , πριν ξαπλώσει η έγκυος, όταν έβγαζε τα ρούχα της τα έριχνε προς τα πίσω. Το ίδιο έκανε και το βράδυ της επομένης, ώστε αν ξέχασε κι έπιασε κάτι ή έφαγε κάτι, που δεν έπρεπε, το κακό να πάει στην πλάτη κι όχι στο πρόσωπο ή στα χέρια ή στα πόδια του μωρού , που είναι περισσότερο εμφανή.
Από βραδύς , πριν ξαπλώσει η έγκυος, όταν έβγαζε τα ρούχα της τα έριχνε προς τα πίσω. Το ίδιο έκανε και το βράδυ της επομένης, ώστε αν ξέχασε κι έπιασε κάτι ή έφαγε κάτι, που δεν έπρεπε, το κακό να πάει στην πλάτη κι όχι στο πρόσωπο ή στα χέρια ή στα πόδια του μωρού , που είναι περισσότερο εμφανή.
10 Φεβρουαρίου: Άγιος Χαράλαμπος
Ο άγιος της χαράς, όπως μαρτυρά το όνομά του, θεωρήθηκε και άγιος της βλάστησης, κυρίως των φυτών και των δέντρων που πρέπει να φυτευτούν το χειμώνα για να ριζώσουν στην υγρή γη και να βλαστήσουν.
ΕΘΙΜΑ
Στον Κρουσώνα Ηρακλείου συνήθιζαν να ζητούν την ευλογία του αγίου πριν φυτέψουν κάποιο δέντρο το χειμώνα. Όταν ήταν να φυτέψουν αμπέλι, πήγαιναν αποβραδίς και άφηναν όλα τα κλήματα στην εκκλησία του αγίου για ευλογία. Το επόμενο πρωί ο παπάς ευλογούσε τα κλήματα κι ο αγρότης ξεκινούσε για το φύτεμα.
Ο Άγιος Χαράλαμπος είναι επίσης κι ένας από τους προστάτες της κτηνοτροφίας. Στην Κρήτη ζητούν τη βοήθειά του, όταν αρρωσταίνουν μεγάλα ζώα, κυρίως βοοειδή.
Δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο να πηγαίνουν τα άρρωστα ζώα στην πόρτα της εκκλησιάς και να τα σταυρώνουν με το λάδι απ’ το καντήλι του αγίου. Στη Μεσαρά ζύμωναν άρτους με αλεύρι που έπαιρναν από πολλά σπίτια (λίγα γραμμάρια απ’ το καθένα) και, αφού τους ευλογούσαν, έδιναν στα ζώα να φάνε. Στη Σητεία όποιος είχε άρρωστα ζώα τα έταζε στον Άγιο Χαράλαμπο.
Κάθε τέσσερα χρόνια που το έτος είναι δίσεκτο, την τελευταία ημέρα του Φεβρουαρίου, δηλαδή στις 29 του μήνα, γιορτάζει ο Άγιος Κασσιανός. Η περίεργη αυτή γιορτή, έδωσε αφορμή για διάφορες λαϊκές ερμηνείες και περιπαίγματα.
Λαϊκή παράδοση για τον άγιο Κασσιανό
Στη Μυτιλήνη, τη γιορτή του Αγίου Κασσιανού τη θεωρούν ως γιορτή των τεμπέληδων! Λένε μάλιστα: «του Κασσιανού γιορτάζουν οι οκνοί (οι τεμπέληδες)».
Η παράδοση από την Μυτιλήνη που εξηγεί τις παραπάνω εκφράσεις είναι οι εξής: Μια μέρα που ο Χριστός γύριζε με τους Αποστόλους, έκατσε σε ένα μέρος να ξεκουραστεί. Πάνε τότε όλοι οι Άγιοι κοντά, για να του γυρέψουν δουλειά. Πάει ο Άι- Νικόλας και του λέει:
-Χριστέ μου για πες μου, τι να κάνω;
Λέει τότε ο Χριστός:
Η παράδοση από την Μυτιλήνη που εξηγεί τις παραπάνω εκφράσεις είναι οι εξής: Μια μέρα που ο Χριστός γύριζε με τους Αποστόλους, έκατσε σε ένα μέρος να ξεκουραστεί. Πάνε τότε όλοι οι Άγιοι κοντά, για να του γυρέψουν δουλειά. Πάει ο Άι- Νικόλας και του λέει:
-Χριστέ μου για πες μου, τι να κάνω;
Λέει τότε ο Χριστός:
-Πήγαινε να δεις ποια καράβια και καΐκια βολοδέρνουν και απέ να τα σώζεις.
Πάει ο Άι - Τρύφωνας και του λέει:
-Εγώ τι θέλεις να κάνω;
-Αμ' το κλαδευτήρι το'χεις στη μέση σου και κρέμεται, τι ρωτάς λοιπόν; Πήγαινε στα χωράφια και στα αμπέλια και κάνε τη δουλειά σου. Διώξε τις αρρώστιες απ' τα δέντρα κι όλα τα κακά!
Ένας ένας πήγαν όλοι οι Άγιοι στο Χριστό και ανέλαβαν τη δουλειά τους. Πίσω πίσω πήγε και ο Άγιος Κασσιανός και λέει:
-Εγώ Χριστέ μου, τι να κάνω;
Γέλασε τότε ο Χριστός, δε βάσταξε και του’ πε:
-Αμ’ εσύ είσαι που είσαι οκνός! Φύλαγε λοιπόν το Φλεβάρη! Κι άμα δεις και τραβάει είκοσι εννιά, έμπα μέσα στο είκοσι εννιά και κάνε τη δουλειά σου. Πάλι, σα δεν έχει είκοσι εννιά, κάτσε απ' όξω.
Πάει ο Άι - Τρύφωνας και του λέει:
-Εγώ τι θέλεις να κάνω;
-Αμ' το κλαδευτήρι το'χεις στη μέση σου και κρέμεται, τι ρωτάς λοιπόν; Πήγαινε στα χωράφια και στα αμπέλια και κάνε τη δουλειά σου. Διώξε τις αρρώστιες απ' τα δέντρα κι όλα τα κακά!
Ένας ένας πήγαν όλοι οι Άγιοι στο Χριστό και ανέλαβαν τη δουλειά τους. Πίσω πίσω πήγε και ο Άγιος Κασσιανός και λέει:
-Εγώ Χριστέ μου, τι να κάνω;
Γέλασε τότε ο Χριστός, δε βάσταξε και του’ πε:
-Αμ’ εσύ είσαι που είσαι οκνός! Φύλαγε λοιπόν το Φλεβάρη! Κι άμα δεις και τραβάει είκοσι εννιά, έμπα μέσα στο είκοσι εννιά και κάνε τη δουλειά σου. Πάλι, σα δεν έχει είκοσι εννιά, κάτσε απ' όξω.
Παροιμίες του Φεβρουαρίου
Α Π Ο Κ Ρ Ι Α
Παρ’ όλα αυτά ο Φεβρουάριος με τις ανθισμένες αμυγδαλιές είναι επίσης και προπομπός της άνοιξης, όπως μας λέει και η παροιμία: «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει». Και μαζί με την οργιάζουσα φύση έρχονται και οι οργιαστικές τελετουργίες της Αποκριάς.
Όπως αναφέρει ο Χριστόφορος Μηλιώνης:
«Κύριο χαρακτηριστικό των εορτών αυτών είναι η μεταμφίεση (μασκαράδες, καρναβάλια), το γλέντι, οι βρωμολοχίες και τα σκώματα, που σκοπό έχουν να ξυπνήσουν τις δυνάμεις της γονιμότητας. Αρχίζουν με το Τριώδιο, κορυφώνονται τις Αποκριές (την Κυριακή της Κρεατοφάγου και, κυρίως, της Τυρινής) και τερματίζονται την Καθαρή Δευτέρα, με έξοδο στο ύπαιθρο, με φαγοπότι και “σαρακοστιανά” (λαγάνες, δηλαδή άζυμα, παστά ψάρια, ταραμά, τουρσιά, φρέσκα κρεμμυδάκια και σκόρδα), με χορούς και χαρταετούς».
Η αρχή του Τριωδίου αναγγελλόταν με πυροβολισμούς και με ταμπούρλα και γινόταν ιδιαίτερα αισθητή την Τσικνοπέμπτη.
Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης, «την Τσικνοπέμπτη, σφάζονται σε πολλά μέρη τα χοιρινά, κυρίως στη νότια Ελλάδα και σε ορισμένα νησιά. Το Σάββατο όμως της ίδιας εβδομάδας, καθώς και τα δύο επόμενα Σάββατα, της Τυρινής και εκείνο της πρώτης εβδομάδας της Σαρακοστής, των Αγίων Θεοδώρων, είναι αφιερωμένα στη μνήμη των πεθαμένων. Στα Ψυχοσάββατα αυτά φαίνεται ότι συνεχίζεται αρχαία συνήθεια, αν λάβουμε υπόψη ότι στα Ανθεστήρια, που τελούνταν στην αρχαία Αθήνα την ίδια περίπου εποχή που σήμερα είναι οι Αποκριές, η τρίτη ημέρα, οι Χύτροι, ήταν ημέρα των ψυχών, με προσφορές πανσπερμίας στους νεκρούς και σπονδές από νερό πάνω στους τάφους».
Ο Λευτέρης Αλεξάκης αναφέρει ότι «ιδιαίτερα η τελευταία μεγάλη Αποκριά (της Τυρινής) δίνει την ευκαιρία να αναζωογονηθούν και να ενισχυθούν οι οικογενειακοί και γενικότερα οι συγγενικοί δεσμοί, να εκφραστεί ο σεβασμός των νεοτέρων προς τους ηλικιωμένους, ιδιαίτερα των νυφάδων προς τα πεθερικά, να σμίξουν απομακρυσμένοι συγγενείς και να περάσουν ευχάριστα λίγο πριν από τη μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής».
Αλλά και η επόμενη ημέρα, η Καθαρά Δευτέρα, παρ’ όλα τα νηστίσιμα φαγητά της, δεν είναι παρά «μία προέκταση της αποκριάτικης περιόδου, με κύρια στοιχεία την αθυροστομία, τα αλληλοπειράγματα, τη σάτιρα, που σε κανέναν δεν προκαλούν ενόχληση, αλλά, αντίθετα, όλοι τα επιδιώκουν, για το καλό», όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης. Κι έτσι με γέλιο και τραγούδια και το πέταγμα χαρταετών αποχαιρετούσαν την Αποκριά:
«Επέρασε η Αποκριά με λύρες, με παιχνίδια και μπήκε η Σαρακοστή μ’ ελιές και με κρομμύδια»
και
Τ’ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;
«Πεθαίν’ ο Κρέας, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος
σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια.
Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια
στον τρανό τον πλάτανο να μάσουμε Στεκούλα».
· sansimera.gr
· el.wikipedia.org
· paidika.gr
· parents.gr
· dreamskindergarden.blogspot.gr
· users.sch.gr
· schools.ac.gr
· asprilexi.com
· tralala.gr
· infokids.gr
· sillogoi.gr
· dailymotion.com
· 520greeks.com
· kritesegaleo.gr
· ekriktiko.gr
· tamikiamou.blogspot.gr
· kolobooks.wordpress.com
· kathimerini.gr
· athinorama.gr
· sintagespareas.gr
· you tube
· Νίκος Ψυλλάκης, «Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη», Εκδ. Καρμάνωρ
· Γ. Α. Μέγας, «Ελληνικές Γιορτές και Έθιμα της Λαϊκής Λατρείας», εκδ. Οδυσσέας
